Koronavirüs salgınında bir yıl geride kaldı. Virüs bütün dünyada tesirini sürdürmeye devam ediyor. Virüsün tesirleri çalışma hayatına da damga vurdu.
2020 yılı bütün dünyada çalışma biçimlerinin değiştiği, çalışma ortamlarının farklılaştığı, fiyat geliri elde edemeyenlerin toplumsal müdafaasına ait sistemlerin hayata geçirildiği bir yıl oldu.
Bu devirde birçok yasal düzenleme ve uygulama birbirini takip etti. Kanun yapıcılar açısından sıkıntı bir devir oldu, bilhassa Aile, Çalışma ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı tahminen de bugüne kadar hiç karşılaşılmayan yeni durumlarla yüz yüze kaldı. Bakan Zehra Zümrüt Selçuk başta olmak üzere Bakanlığın tüm üniteleri ve çalışanı bu sıkıntı devirde tahminen de en büyük yükü sırtlandılar. Değerli bir imtihan verdiler.
İşletmelerimiz çok zorlandı, hala daha zahmetlerle boğuşuyorlar. Hayatlarını sürdürme çabası veriyorlar. İşletmelerimizi muhafazamız gerekiyor.
Yeni devirde mali yapılarını düzlüğe çıkaracak her türlü tedbiri almak gerek. Kendi alanımızdan bakarsak, bilhassa sigorta prim yüklerinin azalması en değerli takviye olacaktır.
Öbür yandan milyonlarca çalışan, fiyat geliri elde edenler yoklukla karşı karşıya kaldılar. İşsizlik telaşı bir yana, gelirlerin azalması ve geleceğin bilinmeyen durumu tamamen moralleri bozdu. Çalışanlarımızın işlerini kaybetmemeleri için bugünden itibaren her türlü istihdam tedbiri alınmalı, iş arayanlara deva olacak yeni formüller bulunmalıdır.
Bütün bu aksiliklere rağmen devletimiz elindeki imkanlarla çalışma hayatını ayakta tutabilmek için var gücüyle uğraşıyor. Sendikalarımız üyeleri için ellerinden geleni yapıyorlar. Patronlarımız kendileri ve sendikaları vasıtasıyla bu devri asgarî kayıpla atlatmak için bütün güçlerini seferber ediyorlar. Yeni periyotta de toplumsal diyalog ortamında devlet işçi patron saç ayağında birlikte kararlar alınmalı, süratle uygulanmalıdır.
Bu yazı dizisinde, Türkiye’de birinci koronavirüs hadisesinin görüldüğü geçen yılın mart ayından bu yana, yaklaşık bir yıllık süreyi göz önünde bulundurarak, salgının çalışma hayatına yönelik tesirlerini değerlendireceğim. Ayrıyeten bundan sonra ne olacak? Bu yeni uygulamalar devam edecek mi? Edecekse olası tesirleri neler olacak. Dört günlük yazı dizimizde bu soruların yanıtını da arayacağız.
Birinci olarak, koronavirüs salgınına karşı çalışanlar için can simidi rolü üstlenen kısa çalışma uygulamasını ele almak istedim.
İki periyoda yayıldı
Kısa çalışması uygulaması hayata geçirildiğinde müracaat müddetinin son tarihi olarak 30 Haziran 2020 öngörülmüştü. Bu tarihe kadar müracaatlar yapıldı ve 1 Haziran sonrası olağanlaşmaya yönelik düzenlemeler sonucunda işyerlerinde çalışma saatleri olağana dönmeye başlayınca kısa çalışma müracaatları 30 Haziran prestijiyle son buldu.
Bu süreçte kısa çalışmadan yararlanma mühleti olan 3 aylık müddet de Cumhurbaşkanı kararlarıyla uzatıldı ve kısa çalışma ödeneği almakta olan şahısların 28 Şubat 2021 sonuna kadar ödenekten yararlanma imkanı tanındı. Bu sayede kısa çalışmadaki işyerlerinde şayet çalışma müddetlerinde ve cirolarda bir artış yoksa 10 ayı aşkın bir müddet kısa çalışma ödeneği alınması sağlanmış oldu.
Öteki yandan yaz sonu ve sonbahar başı ile birlikte salgında tekrar artış yaşanması sonrası 1 Aralık 2020 prestijiyle kısa çalışmaya tekrar müracaat yapma imkanı getirildi.
Bu sayede yaz aylarındaki olağanlaşma sonrası çalışma müddeti ve ciroları azalan işyerlerinin yine kısa çalışmaya dönmesi kelam konusu olabildi. 31 Ocak 2021 tarihine uzatılan müracaat müddeti sonrası ocak ayında müracaat yapılan işyerlerinde nisan ayı sonuna kadar kısa çalışma uygulamasından yararlanmak mümkün hale geldi.
Martta devreye girdi
Türkiye’de birinci koronavirüs olayının görüldüğü 11 Mart 2020 tarihinden yalnızca 14 gün sonra salgın nedeniyle patronların kısa çalışmaya başvurmalarına imkan tanıyan düzenleme hayata geçirildi. 25 Mart 2020 tarihinden itibaren patronların koronavirüs nedeniyle kısa çalışmaya geçmelerine imkan tanındı. Bu çerçevede koronavirüsün yayılımının engellenmesine yönelik olarak alınan önlemler nedeniyle iş hacmi azalan ya da büsbütün kapatılan işyerlerinde kısa çalışma uygulaması devreye girdi.
Kolaylaştırılmış kaideler
Koronavirüs nedeniyle kısa çalışmaya gidilen işyerlerinde çalışanlara kısa çalışma ödeneği ödenebilmesi için gerekli kaideler da esnekliğe gidildi. Olağanda son 120 gündür iş mukavelesi bulunmak ve son 3 yıl içerisinde en az 600 gün prim ödemiş olmak olarak belirlenmiş kurallar, son 60 gündür iş mukavelesi bulunmak ve son 3 yıl içerisinde en az 450 gün primi olmak olarak esnetildi. Bu sayede daha çok çalışanın kısa çalışma ödeneği alması hedeflendi.
Ödenek işsizlik maaşından düşmeyecek
Kısa çalışma ödenekleri olağanda bireylerin hak ettiği işsizlik ödeneklerinden düşülür. Fakat koronavirüs nedeniyle kısa çalışmada bu istikametteki Cumhurbaşkanı kararı uyarınca kısa çalışma ödenekleri işsizlik ödeneği müddetinden düşülmeyecek. Hasebiyle salgın sonrası kısa çalışmadan çıkan işyerlerinde işsizlik ödeneğini hak edecek halde işten ayrılan şahıslara hak ettikleri bütün müddet üzerinden kısa çalışma ödeneği ödenebilecek. Salgına yönelik gerçekleştirilen bu düzenleme salgın sonrasında da işsiz kalacak şahıslar için değerli.
Toplam 27.6 milyar liralık ödeme yapıldı
İŞKUR’un dataları kısa çalışmanın koronavirüse karşı can simidi pozisyonunda olduğunu ortaya koyuyor. 2020 yılının Nisan ayında 3 milyon 243 bin bireye toplam 5 milyar 100 milyon 339 bin TL kısa çalışma ödeneği ödenmiş. Mayıs ayında bu sayı 5 milyar 560 milyon 422 bin TL’ye ulaşmış. Haziran ayındaki olağanlaşma ile birlikte sayılarda azalmalar gerçekleşirken Ocak ayında tekrar 1 milyon 313 bin şahsa kısa çalışma ödeneği ödenmesi kelam konusu olmuş. Mart ayından Ocak ayına kadarki süreçte toplam 27 milyar 602 milyon TL kısa çalışma ödeneği ödenmiş durumda.
Hazirana kadar uzatılabilir mi?
Kısa çalışma ödenekleri şubat ayı dahil olmak üzere ödenmeye devam edilecek. Haziran 2021’e kadar da ödeneğin müddetinin uzatılması mümkün. Bu süreçte çalışanların gelirlerinin bir nebze olsun korunmasına imkan tanıyan kısa çalışma çok değerli bir vazife üstlendi. Bu kapsamda işsizlik sigortası fonunun değeri de çok net bir formda ortaya çıktı.
İşsizlik Sigortası Fonu çalışma hayatının tarafları açısından çok kıymetli. İşsize gelir dayanağı sağlayan, mesleksel eğitimi finanse eden, işletmelere teşviklerle ilaç olan çok kıymetli bir yapı. Lakin belirtmekte yarar var, salgın sonrası fonun gelirlerinin artırılması ve yine çalışma hayatının sigortası haline dönüşmesi sağlanmalıdır. Yeni periyotta bu fonun daha da güçlü bir finansal yapıya kavuşması için tedbirler alınması gerekir.
Milliyet
