Merasimde konuşan Bakan Süleyman Soylu, “Eğer 60 yıl sonra biz buraya geliyorsak yalnızca şehit edilişleriyle alakalı değildir. Elbette kıymetlidir, elbette sahip çıkılmalıdır lakin kişiliklerinin güçlü, kuvvetli ve bu ülkeye bıraktıklarıyla alakalıdır. Şayet elinize geçirirseniz İstanbul Emniyet Müdürü Oktay’ın anılarını okumanızı tavsiye ederim. Oğlunun yazdıklarını okumanızı tavsiye ederim. Neler çektiğini, Tevfik İleri’nin cezaevlerinde hangi azaplarla karşı karşıya kaldığını… Benim ülkem bunu hakketmedi, İstiklal Madalyası’nın kahramanları bunu hak etmedi. Ancak şayet bugün Türkiye’nin bugün ilerleme aşkı varsa, her türlü darbeye karşı bir uğraş kararlılığı varsa, 1960 darbesinin tahminen kitaplarda dahi okutulmamış gençlerin ay yıldızlı bayraklarla 15 Temmuz gecesi bütün meydanlara ‘hürriyet ve özgürlük bizim şiarımızdır’ diye çıkışları varsa, anneleri babaları ‘aman dikkat et oğlum’ dediğinde ‘ben memleketimi birilerinin müstemlekesi haline getirmem’ diye adım atıyorlarsa, bu bir ruh halidir. Bu ruh halinin taşınması İstiklal Marşı’nda vardır, her 5 vakit okunan ezanda vardı. Annelerimizin, babalarımızın, ağabeylerimizin secdeye eğildiğinde, ellerini semaya açtığındaki dualarında vardı. Merhum Özal, Allah ışık içinde yatırsın, şehitlerimizi hangi anlayışla buraya getirmiş, o yıllar güç yıllardı, çok güç yıllardı. Aslında 1960 darbesinin fiili anlayışının devam ettiği yıllardı. Hangi anlayışla buraya getirmişse tıpkı zihniyet bu ülkede Cumhurbaşkanımızın şahsında devam etmektedir. Bu zihniyette kalkınma vardır, özgürlük vardır, millet vardır, medeniyetimiz vardır, kıymetlerimiz vardır, dünyaya söyleyecek kelamı olan yetişmiş insanların ve milletin büyük tezleri vardır” dedi.
Bakan Soylu, Vatan Caddesi’ne dikkat çekerek, “Adnan Menderes’in bu ülkeye kazandırdığı caddenin çabucak önündeyiz. Vatan Caddesi’nin ve Barbaros Bulvarı’nı yaparken ‘buraya uçak mı indireceksiniz’ dediler, kıyameti kopardılar. Fakat o niyetin bugünkü kolları da bugünkü anlayışı da o zihniyette ülkemizin yarınlarına büyük emanet bırakmak için bu çabayı sergilemektedir. Vesayetten, nefretten, darbelerle geri bırakılmaktan, tekrar tekrar tıpkı senaryolarda figüran olmaktan kurtarmaya daima birlikte kararlı olmalıyız. Onun için her 16-17 Eylül’de burada olduk. Bundan sonraki 17 Eylüllerde de inşallah bizler ve bizlerden sonra gelecekler burada olacaklar” sözlerini kullandı.
“HAFIZALARIMIZA KAZINAN O GÜLER YÜZÜ, NEZAKETİ VE ZARAFETİ ASLA SİLİNMEYECEK”
İstanbul Valisi Ali Yerlikaya, “60 yıl geçti, koskoca 60 yıl. Adnan Menderes hala halkımızın gönlündeki, en müstesna yerde yaşamaya ve yaşatılmaya devam ediyor işte. Pekala ya kalemini kırıp, darağacına mahkûm edenler? Ya Yassıada? Yassıada, Sayın Cumhurbaşkanımızın yüksek iradeleriyle artık Demokrasi ve Özgürlükler Adası olarak yaşıyor. O yaslı ada ki, bugün artık bir özgürlük adası ve Adnan Menderes ile arkadaşlarının aziz anılarını yaşatmak için hür maviliklerin ortasında duruyor, durmaya da devam edecek. Merhum başvekilimiz Adnan Menderes’in ülkemize yaptığı büyük hizmetler unutulmayacak; hafızalarımıza kazınan o güler yüzü, nezaketi ve zarafeti asla silinmeyecek. Aziz milletimizin böylesine karanlık günleri bir daha asla yaşamaması dileğiyle, ortamızdan ayrılışlarının 60. Yıl dönümlerinde, merhum başbakanımız Sayın Adnan Menderes ile Sayın Fatin Rüştü Güçlü ve Sayın Hasan Polatkan beyefendileri bir kere daha rahmet, minnet ve şükranla yâd ediyor” dedi.
Konuşmaların akabinde anıt mezara karanfil bırakıldı. Bakan Soylu Aydın Menderes’in de kabrini ziyaret etti.
DEMOKRASİ TARİHİNİN KARA GÜNÜ! MENDERES, ŞİDDETLİ VE POLATKAN İDAM EDİLİŞLERİNİN 60. YILINDA ANILIYOR
Türkiye demokrasisi, 16-17 Eylül 1961 tarihlerinde en kara günlerinden birini yaşadı. 1950 seçimlerinde yüzde 52,7 oyla iktidara gelen ve 10 yıl başbakanlık yapan Adnan Menderes ile arkadaşlarının idamının üzerinden 60 yıl geçti.
Aydınlı çiftçi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Menderes, siyasete 1930’da, Özgür Cumhuriyet Fırkası’nın bir kolunu organize ederek başladı. Partinin kendini feshetmesinden sonra CHP’ye geçen Menderes, 1931 seçimlerinde Aydın milletvekili seçildi.
İsmet İnönü ile “Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu” görüşmeleri sırasında görüş ayrılığına düşen Menderes, parti içi muhalefetten ötürü 1945 yılında CHP’den ihraç edildi.
Adnan Menderes, CHP’den birlikte ihraç edildikleri arkadaşları Celal Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile 7 Aralık 1945’te Demokrat Parti’yi (DP) kurdu.
DP, 14 Mayıs 1950’deki seçimlerde büyük bir muvaffakiyete imza atarak yüzde 52,7 oyla 420 milletvekili çıkardı. CHP ise tıpkı seçimde yüzde 39,4 oy ile 63 milletvekili çıkarabildi.
TBMM Başkanlığına Refik Koraltan, Cumhurbaşkanlığına DP Genel Lideri Celal Bayar seçilirken yeni hükümet ise Adnan Menderes başbakanlığında kurularak 22 Mayıs’ta vazifeye başladı. Köprülü, bu kabinede dışişleri bakanı oldu.
EZAN ASLINA DÖNDÜRÜLDÜ
Adnan Menderes’in 10 yıllık başbakanlığı periyodunda Türk iç ve dış siyasetinde büyük değişimler oldu.
Birinci Menderes Hükümeti’nin birinci icraatı “fazla masraf olduğu” gerekçesiyle devlete ilişkin arabaları satmak oldu. Menderes periyodunda paralara mevcut cumhurbaşkanının fotoğrafının basılması uygulaması kaldırıldı.
Bu uygulamayla Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu ve birinci Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün fotoğrafları tekrar paralara basılmaya başlandı.
Menderes Hükümeti, Arapça ezan okuma yasağını kaldırarak dini özgürlüklerin önünü açtı. Eğitim ve öğretim kurumlarından laiklik ismine kaldırılan din eğitimi de Menderes devrinde, dördüncü sınıftan itibaren velinin isteğine bağlı olarak tekrar verilmeye başlandı.
KORE’DEKİ MUVAFFAKİYETİN NATI ÜYELİĞİNDEKİ TESİRİ
Menderes Hükümeti tarafından, 25 Temmuz 1950’deki Bakanlar Konseyi toplantısında Kore’ye askeri bir kuvvet gönderilmesine karar verildi.
Türk askerinin Kore’deki başarısı Türkiye’nin NATO’ya üye olmasında tesirli oldu. Türkiye tarafından NATO’ya girmek için birinci müracaat 11 Mayıs 1950’de yapılmıştı. Adnan Menderes Hükümeti periyodunda ise Türkiye, 1952’de NATO’ya tam üye kabul edildi.
MENDERES’İN EKONOMİK KALKINMA ATILIMLARI
Devletin ekonomik hayata müdahalesini ağır halde eleştiren Menderes, iktidara geldiği birinci günden itibaren iktisatta liberal bir siyaset izledi. Menderes’in siyasetleriyle iktisatta kalkınma periyoduna giren Türkiye’de, özgür piyasa iktisadına geçişe sürat verildi.
İthalata getirilen kısıtlamaları kaldıran Menderes hükümeti tarafından kredi faizleri düşürülerek özel bölümün daha fazla kredi kullanımı teşvik edildi. Gelen kredilerin bilhassa tarım alanında kullanılması önerilirken tarımda makineleşme çalışmaları başladı.
Yabancı sermaye girişini teşvik etmek emeliyle yasal mevzuat hazırlanarak KİT’lerin özel dala dönemi öngörüldü.
Ülkede yeni sanayi tesisleri, 1954 yılında Türkiye Vakıflar Bankası kuruldu. Bu periyotta Türkiye’nin gayrisafi ulusal hasılası yılda ortalama yüzde 9 büyüdü.
1954 GENEL SEÇİMLERİNDE İKİNCİ BÜYÜK ZAFER
2 Mayıs 1954’te yapılan genel seçimlere iştirak, hiçbir yasal zorlama olmamasına karşın yüzde 88,63 üzere epeyce yüksek oranda gerçekleşti.
DP, yüzde 56 oy oranıyla cumhuriyet tarihinin en yüksek oyunu aldı ve Meclisteki milletvekili sandalyelerinin yüzde 93’ünü kazandı.
DARBENİN AYAK SESLERİ: “6-7 EYLÜL OLAYLARI”
Demokrat Parti’nin 1954’te kazandığı bu zaferin akabinde, Kıbrıs’ta yaşanan sıkıntılar tüm tartısıyla hissedilmeye başlandı.
Kıbrıs konusunun müzakere edilmesi için 29 Ağustos 1955’te gerçekleştirilen Londra Konferansı’ndan, Türkiye’de yaşanan “6-7 Eylül olayları” nedeniyle bir sonuç alınamadı.
“Atatürk’ün Selanik’teki meskeninin bombalandığı”na ait haberlerle başlayan “6-7 Eylül Olayları”, sıkıyönetim ilan edilerek fakat bastırılabildi.
Olaylar bastırılana kadar İstanbul’da Rumlara ilişkin çok sayıda kilise, okul, iş yeri yağmalandı, yakıldı. Binlerce Rum, uzun yıllardır yaşadıkları topraklardan ayrılmak zorunda kaldı.
DÜŞEN UÇAKTAN YARA ALMADAN KURTULDU
Kıbrıs konusunda 11 Şubat 1959’da imzalanan Londra ve Zürih muahedeleri ile bağımsızlık, iki toplumun paydaşlığı, toplumsal alanda otonomi ve tahlilin Türkiye, Yunanistan ve İngiltere tarafından garanti edilmesi prensiplerine dayandırıldı. Bu da Kıbrıs Cumhuriyeti’nin resmen 16 Ağustos 1960‘ta kurulmasını sağlayan sürecin en kıymetli adımı oldu. Bu süreçte Başbakan Menderes’in yanı sıra Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Kuvvetli aktif rol üstlendi.
17 Şubat 1959’da Kıbrıs konusunda Yunanistan’la imzalanan ikili antlaşmanın akabinde üçlü görüşmeler için İngiltere’ye giden Menderes’in uçağı, Londra Gatwick Havalimanı yakınlarında alçalırken düştü. Menderes bu kazadan yara almadan kurtuldu.
DP, 27 Ekim 1957’de yapılan genel seçimlerde yüzde 9,3’lük kayıpla yüzde 47,30 oy aldı.
Menderes, seçimlerin akabinde parti içinde öz tenkide giderek seçim sonuçlarını teşkilatın gereğince çalışmamasına, basında yer alan palavra haberlere bağladı.
27 MAYIS 1960 ASKERİ DARBESİ
Türk Silahlı Kuvvetleri içindeki birtakım general ve subayların oluşturduğu 38 kişilik Ulusal Birlik Komitesi, 27 Mayıs 1960’ta sabaha karşı idareye el koydu.
Darbeciler, TBMM ve Anayasa’yı feshetti ve siyasi faaliyetleri askıya aldı. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Başbakan Adnan Menderes, DP’li milletvekilleri, hükümet üyeleri, Genelkurmay Lideri Orgeneral Rüştü Erdelhun ile birtakım üst seviye kamu vazifelileri gözaltına alındı.
Adnan Menderes, tıpkı gün yurt gezisi kapsamında bulunduğu Kütahya’da Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara’ya götürüldü ve daha sonra başka tutuklu DP üyeleriyle Yassıada’da hapsedildi.
Menderes ve başka DP üyeleri, bulundukları Yassıada’da kurulan Yüksek Adalet Divanı tarafından yargılanmaya başladı.
SANIKLARA SAVUNMA HAKKI TANINMADI
Menderes ve hükümet üyelerinin yargılandığı davalar Yassıada Spor Salonu’nda görüldü.
Celal Bayar’ın “1 numaralı” sanık olduğu davada, periyodun Başbakanı Menderes ise onun yanındaki sandalyede oturdu.
Türk halkı, “demokrasi getireceğini sav ederek demokrasiyi yargılayan” davaları “Yassıada Saati” programıyla radyodan takip etti.
Mahkeme sürecinde sanıklara makus muamele edildiği de gündeme geldi. Darbecilerin, “Düşükler Yassıada’da” ismiyle sanıkları küçük düşürmek maksadıyla çektikleri sinema de periyodun kabul edilemez manzaraları ortasına girdi.
Sanıkların Yassıada’ya gidişleri sırasında manzara çekilmediği için Bayar ve Menderes’in tekrar motordan indirilerek adaya getirildikleri anlar bir kurmaca içinde çekildi. Bu süreçte Menderes başta olmak üzere hiçbir sanığa savunma hakkı tanınmadı.
Davalarda, Hakim Salim Başol’un “Anlatın, buralara karşılık verin” kelamları üzerine “Arz edeyim efendim” formunda savlara yanıt vermeye çalışan Menderes’in kelamları daima “Kısa kes” sözleriyle yarım bıraktırıldı.
Beş ay sonra birinci sefer hakim karşısına çıkarılan Menderes, ruh halini şu sözlerle anlattı:
“Dört-beş aydan beri külliyen tecrit vaziyetinde bulunuyorum ve tek bir odanın içinde ve günün 24 saatinde her saat değişen bir nöbetçi subayın nezareti altında hiç kimse ile konuşmak imkanı mevcut olmamak koşulu ile yaşıyorum. Bu prestijle konuşma takatim sahiden zaafa uğramış bulunuyor.”
MAHKEME HEYETİ 592 SANIKTAN 288’İ İÇİN İDAM İSTEDİ
Yassıada’daki yargılamalar, 14 Ekim 1960’ta başlayıp 15 Eylül 1961’de karara bağlandı. Toplam 19 evrakta toplanan davalar “anayasayı ihlal” davasıyla birleştirildi.
Tutuklular “vatana ihanet, Meclis iç tüzüğünün değiştirilmesi, Kırşehir’in ilçe yapılması, CHP’nin mallarına el koymak”tan hatalı bulundu. Yassıada duruşmalarında 6-7 Eylül olaylarından da DP sorumlu tutuldu.
592 sanıktan 288’i için idam istendi. Kararı açıklayan Yüksek Adalet Divanı, 15 sanığı idam cezasına çarptırdı.
Eski Cumhurbaşkanı Celal Bayar, eski Başbakan Adnan Menderes, eski Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Kuvvetli, eski Maliye Bakanı Hasan Polatkan’ın idam kararları oy birliğiyle alındı.
Eski TBMM Lideri Refik Koraltan, eski TBMM Başkanvekilleri Agah Erozsan, İbrahim Kirazoğlu, eski Tahkikat Kurulu Lideri Ahmet Hamdi Sancar, eski Tahkikat Komitesi üyeleri Nusret Kirişçioğlu, Bahadır Dülger, eski bakan Emin Kalafat, eski milletvekilleri Baha Akşit, Osman Kavrakoğlu, Zeki Erataman ile eski Genelkurmay Lideri Rüştü Erdelhun hakkındaki idam kararları ise oy çokluğuyla alındı.
KİMİ İSİMLER AFFEDİLDİ
Ortalarında eski bakan, eski milletvekilleri, Tahkikat Kurulu üyeleri, İstanbul Valisi ile İstanbul Belediye Liderinin da bulunduğu 31 sanık hakkında ise müebbet mahpus cezası verildi. Sanıklardan 92’si 6 yıl ile 20 yıl ortasında ağır mahpus, 94’ü 5 yıl ağır mahpus cezasına çarptırıldı. Kimi sanıklar kısa müddetli mahpus cezasına çarptırılırken kimileri beraat etti.
Birçok yabancı ülke başkanı, idamların durdurulması için Cemal Gürsel başkanlığındaki Ulusal Birlik Komitesi’ne tekraren davette bulundu. Bunun üzerine Komite, Celal Bayar, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Şiddetli dışındakilerin idam cezasını affetti. Celal Bayar’ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür uzunluğu mahpusa çevrildi.
BEYAZ GÖMLEK GİYDİRİLDİ
Fatin Rüştü Şiddetli ve Hasan Polatkan, 16 Eylül 1961’de sabaha karşı idam edildi.
Menderes ise 17 Eylül 1961’de sıhhat muayenesini yapan hekim heyetinden “sağlam” raporu alınmasının akabinde, İmralı Adası’na götürüldü.
Birinci durak, komutanın odası oldu. İdam kararı yüzüne okundu. Menderes’in lisanından “Allah milletimize zeval vermesin.” cümlesi döküldü. İdam sehpasına gitmeden evvel din vazifelisi ile birkaç dakika konuştu. Akabinde beyaz gömlek giydirildi.
SON KELAMI ‘DEVLETİM VE MİLLETİME EBEDİ SAADETLER DİLERİM’
Menderes’in idam sehpasına çıkarıldıktan sonraki son kelamları, “Hayata veda etmek üzere olduğum şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Bu anda karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum…” oldu.
Menderes, 17 Eylül’de saat 13.21’de İmralı Adası’nda idam edildi.
“Yeter kelam milletindir.” diyerek çıktığı siyaset yolunda güçlü Türkiye hayalini, siyasetleri ve kalkınma atılımlarıyla gerçekleştirmeye çalışan Menderes ve arkadaşları “demokrasi şehidi” olarak tarihine geçti.
TBMM PRESTİJLERİNİ İADE ETTİ
TBMM tarafından 11 Nisan 1990’da kabul edilen bir kanunla Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkadaşlarının prestijleri iade edildi.
Tıpkı kanun uyarınca Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Güçlü’nün naaşı, 17 Eylül 1990’da İmralı’dan alınarak devlet merasimiyle İstanbul Vatan Caddesi’nde yaptırılan anıt mezara taşındı.
YASSIADA’NIN TARİHİ 61 YIL SONRA DEĞİŞTİ
Cumhuriyet tarihinin en karanlık devirlerinden birine konut sahipliği yapan, ismi “yassı”, namı “yaslı” ada, Demokrasi ve Özgürlükler Adası olarak tekrar doğdu.
Yassıada’nın ismi 2013’te “Demokrasi ve Özgürlükler Adası” olarak değiştirildi. 2015’te de yine düzenleme faaliyetlerine başlanarak, kültür ve kongre merkezi haline getirilmesine karar verildi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın talimatıyla başlatılan proje kapsamında, 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin zulmüne uğrayan Demokrat Partili 592 siyasetçinin 15 ay boyunca hücrelerde ve zindanlarda tutulduğu Yassıada’nın tarihi 60 yıl sonra “Demokrasi ve Özgürlükler Adası”na dönüştü.
Demokrasi ve Özgürlükler Adası, 27 Mayıs 1960 darbesinin 60. yılında Yassıada; demokrasi ve ulusal iradeyi yansıtacak müze, kütüphane, konferans salonu ve Demokrasi Feneri üzere birçok sembol yapıyla yenilenerek özel bir merasimle halka açıldı.
Türkiye’nin demokrasi ve siyasi tarihinin utanç vesikaları olan darbe, tutuklamalar ve yargılamalar ülkenin genç jenerasyonlarına öğretilerek, Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Güçlü’nün aziz anılarının yaşatılması için adada darbe yargılamalarına sahne olan spor salonu 27 Mayıs Müzesi’ne dönüştürüldü.
Adadaki yapılardan biri de dünyanın demokrasi deneyimi ve insan hakları tarihinin aktarıldığı Demokrasi ve Özgürlükler Müzesi olarak değerlendirildi. Kütüphanesi ve stant alanlarıyla birlikte ada, tam manasıyla bir açık hava müzesi olarak tasarlandı.
Adada milletlerarası alanda üst seviye iştirakçilerin da konuk edilebileceği dikkate alınarak 123 odalı kongre oteli, her türlü toplantıya konut sahipliği yapabilecek 500 kişilik kongre merkezinin yanı sıra cami, anıt ve park ile meydanlar da inşa edildi.
YASSIADA YARGILANMALARININ HUKUKSAL DAYANĞI KALDIRILDI
TBMM Lideri Mustafa Şentop’un birinci imza sahibi olduğu, AK Parti ve MHP milletvekillerinin imzasını taşıyan, 1924 Tarih ve 491 Sayılı Teşkilatı Esasiye Kanunu’nun Birtakım Kararlarının Kaldırılması ve Kimi Kararlarının Değiştirilmesi Hakkında Süreksiz Kanun’un Kimi Hususlarının Yürürlükten Kaldırılması ve Neden Olunan Mağduriyetlerin Giderilmesi Hakkında Kanun Teklifi, 23 Haziran’da Mecliste oy birliğiyle kabul edildi.
Kelam konusu kanunla Yüksek Adalet Divanı’nın kullandığı yetkilerin hukuksal desteğini oluşturan ve hala yürürlükte bulunan kanun kararları geçmişe dönük yürürlükten kaldırıldı.
Yeni dava yolu öngörülerek Yüksek Adalet Divanı’nın kuruluşuna ve yetkilerine ait kanun kararlarının yürürlükten kaldırılmasıyla kararsız hale gelen kararlardan kaynaklanan ziyanların tazminine imkan sağlandı ve kararlarının isimli sicil ve her türlü arşiv kayıtları silindi.
TÜRK SİYASETİNİN ÇALIŞKAN İSMİ: HASAN POLATKAN
27 Mayıs 1960 darbesinin akabinde devrin Başbakanı Adnan Menderes ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Şiddetli ile idam edilen Maliye Bakanı Hasan Polatkan, çalışkanlığı ve başarılı icraatıyla ön plana çıkan bir isimdi.
Polatkan’ın yargılandığı duruşmaların başsavcısı Altay Ömer Egesel 22 yıl sonra “Polatkan’a yazık oldu” sözlerini kullanırken, eşi Mutahhare Polatkan ise “Bu kadar kendini işine veren bir insanı asacağına, bırak bu memlekette çalışsın. Ne zihniyet ne şahsi kısmet ne talih…Biz bu türlü gümbürtüye gittik.” değerlendirmesini yapmıştı.
Genç yaşında muvaffakiyetleri ve çalışkanlığıyla etrafının takdirini kazanan Polatkan, 1. Dünya Savaşı yıllarında 1915’te Eskişehir’de dünyaya geldi.
Kurtuluş Savaşı devrinde yokluk ve zahmet devirlerinde güç kurallar altında eğitimini sürdüren Polatkan, konutta ve iş yerlerinde elektriğin olmadığı bu devirde Eskişehir’de sokak lambalarının altında kitap okurdu.
Hasan Polatkan, eğitim aldığı okulları birincilikle bitirdi. Okul yıllarında ticari, iktisadi mevzuları içeren yayınlara ilgi duyan Polatkan’ın Türkiye iktisadı hakkındaki görüşlerinin netleşmesi de bu periyoda denk geldi.
Temmuz 1946’da yapılan seçimlerde Eskişehir’den Demokrat Parti adayı olarak milletvekili seçilen Polatkan, Eskişehir’in Kırım Tatarlarından Seyit Çiftkurt’un kızı Mutahhare Hanım’la 1949 yılında evlendi. Evliliğinden Sema ve Nilgün isminde iki kız çocuğu olan Polatkan’ın en büyük özelliklerinden biri de ailesine düşkünlüğüydü.
Polatkan, Mayıs 1950 seçimlerinde yeniden Eskişehir’den Demokrat Parti milletvekili seçilirken, birinci Adnan Menderes hükümetinde Çalışma Bakanı olarak misyon aldı.
İstifa eden Halil Ayan’ın yerine Maliye Bakanlığına getirilen Polatkan, ikinci ve üçüncü Adnan Menderes hükümetlerinde de bu misyonu yürüttü.
Polatkan, Aralık 1955’te bu misyondan istifa ederken, bir sene sonra Aralık 1956’da tekrar Maliye Bakanlığına getirildi. 27 Ekim 1957’de yapılan genel seçimlerde Eskişehir’den dördüncü sefer Demokrat Parti milletvekili seçilen Polatkan, askeri darbeye kadar bu vazifesini sürdürdü.
‘KABİNENİN EN SAĞLAM VEKİLLERİNDEN BİRİ’
Periyodun muhalif muharrirlerinden Metin Toker’in idaresindeki Akis mecmuasının 1 Ocak 1955 tarihli sayısında Hasan Polatkan için şu tabirler kullanılıyordu:
“Hasan Polatkan bir çalışkan vekildir. Çok vakit saat sekizde (aksam ve sabah) onu makamında bulmak kabildir. Demokrat Parti iktidarının bütçesini derleyip toplamak o kadar kolay olmasa gerek… Polatkan bunu muvaffakiyetle yaptığı için kabinenin en sağlam vekillerinden biridir ve sarsılması için hiç lakin hiçbir sebep mevcut değildir. Türkiye’ye denk bir bütçe armağan eden birinci kabinenin Maliye Vekili olması kendisine sürekli gurur verecektir.”
EMEKÇİ VE ÇİFTÇİLER İÇİN EMEK VERDİ
Polatkan, siyasi hayatı boyunca çiftçiler ve emekçiler için birçok yeniliğin yolunu açtı.
Ülkesini ve insanını her istikametten iyi tanıyan Polatkan, Tarım Bakanlığının bütçesi için “Nüfusunun yüzde 81’i çiftçi olan bir memlekette Tarım Bakanlığına ayrılan para, Emniyet Umum Müdürlüğüne ayrılan paradan daha az olacak olursa bu, gerçekten üzülmeye kıymet bir noktadır.” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Polatkan personellerin sıhhat ve giysi kurallarının uygunlaştırılması için de ağır gayret sarf etti.
İDAMA GİDEN SÜREÇ
Hasan Polatkan, Başbakan Menderes’le 26 Mayıs 1960’ta Eskişehir’deki programlara katılırken, askeri darbenin idareye el koyduğunu sabah saatlerinde eşi Mutahhare Polatkan’dan öğrendi.
Menderes’le birlikte Kütahya’ya geçen Polatkan, burada ihtilal kuvvetleri tarafından tutuklanarak Ankara Harp Okuluna sevk edildi. Polatkan, burada bir mühlet bekletildikten sonra başka Demokrat Partililerle birlikte Yassıada’ya gönderildi.
Bu süreçte azaba de maruz kalan Polatkan’ın ailesi, ziyaretleri sırasında onun elinin üzerinde sigara yanıkları olduğunu gördü.
Yassıada’daki makus muamelelere dayanamayan Polatkan’ın bir askere “Bizi öldürecekseniz çabucak öldürün fakat lütfen bu hakaretleri durdurun. Artık tahammül edemiyorum.” feryadında bulunduğu ailesi tarafından lisana getirildi.
Polatkan, 14 Ekim 1960’ta başlayan duruşmalarda “Ali İpar, Barbara, Ankara ve İstanbul Olayları, Anayasayı İhlal ile Vinileks” belgelerinden yargılandı. Uzun yargılamalar sonrası hatalı bulunan Polatkan, 15 Eylül 1961’de idam edileceğini öğrendi.
YARGILANMASINA SEBEP OLAN KANUNUN ALTINDA İMZASI OLANLAR YARGILANMADI
“CHP Mallarının Maddeyle Hazine’ye Aktarılması Davası” sanıklarından Polatkan, son savunmasında, “CHP Mallarının Hazine’ye İadesi Kanunu”nun altında imzası olan fakat daha sonra Demokrat Partiden istifa eden vekiller yerine kendisinin neden bu kanundan ötürü yargılandığını sorarak yargılamadaki usulsüzlüğe dikkati çekmişti.
Polatkan, 2 Ağustos 1961 tarihli son savunmasında Yassıada’da neden yargılandıklarının asıl sebebini şöyle açıklamıştı:
“Diktaya gidiş vehmine ve isnadına kanıt olarak gösterilen CHP Mallarının Hazine’ye İadesi Kanunu’nu teklif eden, Meclis kürsüsünde müdafaasını yapan birtakım mebuslar bugün bu davanın müsebbiplerinden olan CHP safında bulunduğu için hatalılar ortasında görünmüyor. 1950’den 28 Nisan 1960 tarihine kadar 10 yıl mebusluk yapan ve 27 Mayıs’tan bir ay evvel istifa edenler de hatalılar ortasında değil. O halde itham edilmemizin, hatalı görülmemizin gerçek sebebini diktaya gidişe kanıt diye gösterilen kimi kanunları kabul etmek değil, 27 Mayıs 1960 günü Demokrat Parti iktidarının takımı yahut hükümeti içinde bulunmuş olmamız teşkil ediyor.”
POLATKAN’IN SON KELAMLARI
16 Eylül 1961’de sabaha karşı gerçekleşen infazdan evvel yanına gelenler ortasında bulunan hemşehrisi bir üsteğmenle konuşan Polatkan’ın son kelamları ise “Karıma ve çocuklarıma söyleyin, hatasızım. Allah’a ve vicdanıma güveniyorum. Birebir kelamları anneme ve kardeşlerime de söyleyin.” oldu.
Darağacına getirilen Polatkan, sandalyenin üzerine çıkarılıp boynuna ilmek takıldığında ise “İp, gömleğimin üzerinde kalmasın.” diyerek hayata gözlerini yumdu.
HAKİM SONUCU SÖYLEMİŞ
Polatkan, Yassıada’da uzun savunmasını yaptıktan sonra idam kararı verilmeden evvel yargıçtan “Kardeşim uzatma, sizi buraya gönderen güç cezalandırılmanızı istiyor bir an evvel bitir de yemeğe gideceğiz.” yanıtını almıştı.
İdam sonrasında Polatkan ailesi çok güç periyotlar geçirdi. Zati yaşlı olan annesi Hafız Hacı Gülsüm Hanım’a oğlunun idam edildiği söylenmedi. Oğlunun Pakistan’a sürgüne gönderildiği söylenen Gülsüm Hanım, oğlunun idam edildiğini öğrenmeden hayata gözlerini yumdu.
22 YIL SONRA GELEN ACI İTİRAF
Yassıada duruşmalarının Başsavcısı Altay Ömer Egesel, 27 Mayıs 1960 askeri darbesinden 22 yıl sonra 17 Eylül 1982 tarihinde Tercüman gazetesine verdiği röportajda bir itirafta bulunarak “Hasan Polatkan’a yazık oldu.” dedi.
Egesel verdiği röportajda şu sözleri kullandı:
“15 idam kararı verildi. Ulusal Birlik Komitesi de bunların üçü için ‘evet’ dedi. İdam edilmelerini istemezdim. Bana nazaran idam edileceklerin başında Celal Bayar gelirdi. Ve idam listesinde Hasan Polatkan en son sırada yer alırdı. Polatkan’a yazık oldu.”
DIŞ SİYASETİN YİĞİT DEVKET ADAMI: FATİH RÜŞTÜ KUVVETLİ
Merhum Başbakan Adnan Menderes ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan ile 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin akabinde idam edilen Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Kuvvetli, Türk dış siyaseti ve Kıbrıs konusunda attığı bahadır adımlarla Türkiye’nin kıymetli devlet adamları ortasında yer aldı.
1910 yılında İstanbul’da dünyaya gelen Fatin Rüştü Şiddetli, orta ve yüksek tahsilini tamamladıktan sonra 1932 yılında Hariciye Vekaleti’ne meslek memuru olarak girdi.
Dışişleri Bakanlığı İktisat ve Ticaret Dairesine 1946 yılında Genel Müdür olan Şiddetli, 1952’de NATO Daimi Delegesi olarak atandı. Kuvvetli, 1954 yılında çok çetin pazarlıklar yaparak NATO’dan Türk Silahlı Kuvvetlerinin birinci zırhlı tümeni için gerekli teçhizatı aldı.
Menderes’in davetiyle 1954 yılında büyükelçilik misyonundan ayrılarak Demokrat Partiden (DP) aday olan Güçlü, Çanakkale’den milletvekili seçildi ve kurulan kabinede devlet bakanı ve başbakan yardımcısı olarak misyon yaptı.
Güçlü, bu misyonu mühletince Birinci Londra Konferansı, Bağdat Paktı, Bandung Konferansı, Türkiye-Orta Doğu ve Türkiye-ABD münasebetleri üzere hususlarda siyasetin belirlenmesinde faal rol aldı. 1955 Bandung Konferansı’nda Türk heyetine başkanlık eden Şiddetli, konferansa katılan temassız ülkelere “her türlü emperyalizme karşı olmak” prensibini kabul ettirdi.
Güçlü’nün bu hali yalnızca SSCB tarafından değil, yurt içinde de eleştirilmesine neden oldu. Şiddetli, “Amerikan sözcüsü üzere davranarak bağımsızlıklarını yeni kazanan bu devletlere liderlik etme fırsatını kaçırmakla” suçlandı.
Kıbrıs konusuna büyük değer veren Kuvvetli, 1955 yılında Türkiye’nin Kıbrıs tezini açıkladı. 6-7 Eylül olaylarından sonra Kasım 1955’te kabineden istifa eden Şiddetli, Temmuz 1957’de Basın İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı oldu.
Demokrat Partinin kurucularından ve Dışişleri Bakanı olan Fuad Köprülü ile oldukça uzun süren bir çekişme içine giren Şiddetli, 1957 seçimlerinden sonra 25 Kasım 1957’de Dışişleri Bakanlığı koltuğuna oturdu.
GÜÇLÜ’NÜN TEŞEBBÜSLERİYLE ORTAK PAZAR’A BAŞVURULDU
Türkiye’nin ekonomik sıkıntılarıyla de yakından ilgilenen Şiddetli, ülkeye bol ölçüde sermaye çekmeyi başardı. Türkiye’de 1957 yılında önemli ekonomik kahırlar yaşanmasına karşın DP tekrar iktidar oldu. Batılı müttefiklerinden istediği ölçüde yardım alamayan Türkiye, Güçlü’nün da katkısıyla SSCB’ye yöneldi.
Ortak Pazar’a üye olma konusuna ehemmiyet veren Şiddetli, bunun yalnızca ekonomik değil siyasi açıdan da getirileri olduğuna dikkati çekiyordu. Bu nedenle Yunanistan’ın müracaatından çabucak sonra Güçlü’nün teşebbüsleriyle Türkiye, 1959’da Avrupa Birliği’nin temeli olan Ortak Pazar’a üyelik müracaatında bulundu.
Türkiye’nin SSCB ile ivme kazanan ticari bağlantıları, Batılı müttefiklerinin reaksiyonuna neden oldu.
GÜÇLÜ’NÜN KIBRIS İÇİN VERDİĞİ UĞRAŞ
Güçlü, Menderes tarafından 1954 seçimlerinin çabucak akabinde Kıbrıs meselesiyle ilgilenmek üzere görevlendirildi ve bu bahiste Türkiye’ye büyük katkılar sağladı.
“Bizim Kıbrıs diye bir problemimiz yoktur.” diyen devrin Dışişleri Bakanı Fuad Köprülü’nün tersine Başbakan Yardımcısı Şiddetli, Kıbrıs adasının tekrar kazanılması için büyük bir çaba gösterdi.
Kıbrıs konusunu incelemek ve siyaset belirlemek için bir kurul kuran Şiddetli, Kıbrıs’ın Türkiye ile bağlarını ortaya koyan dokümanları bir ortaya getirerek “Beyaz Kitap”ı hazırladı. Türkiye’nin Kıbrıs konusundaki haklılığının tüm dünyaya anlatılması için kıymetli bir kaynak olan kitap, İngilizce ve Fransızcaya çevrilerek yabancı temsilciliklere dağıtıldı.
Kıbrıs halkına büyük takviye veren Güçlü, 1958 yılında Kıbrıs’ın Yunanistan’a bağlanmasını hedefleyen silahlı örgüt EOKA’nın faaliyetlerine karşı Türk Direnç Teşkilatının kurulmasında kıymetli rol oynadı. Bu çaba, Londra ve Zürih Mutabakatlarının imzalanması, Türkiye’nin Kıbrıs üzerindeki haklarının tüzel olarak garanti altına alınmasıyla sonuçlandı. Kuvvetli, Türkiye’yi, Kıbrıs Türk halkının ve yeni kurulacak Kıbrıs devletinin üç garantör devletinden biri olmasını sağladı.
Devrin Yunan Dışişleri Bakanı Evangelos Averof, 5 Aralık 1958’te Birleşmiş Milletler Genel Konseyinde yapılan Kıbrıs görüşmelerini yıllar sonra 1984’te, “Davayı kaybettik, Kuvvetli kazandı. Kıbrıs’ın bağımsızlığa kavuşturulmasından diğer çıkar yol olmadığı üzerinde mutabık kaldık.” diye anlatmıştı.
Güçlü’yü Yassıada’ya götüren süreçte muhalifleri, onun Kıbrıs uğraşındaki tutumunu negatif propaganda gayesiyle kullandı.
Selanik’te “Atatürk’ün meskenine bomba atıldığı” sav edilen bir haberin akabinde Türkiye’de 6-7 Eylül 1955 olayları yaşandı. Olaylarda, İstanbul’da azınlıklara ilişkin çok sayıda kilise, okul, iş yeri yakıldı, yağmalandı, binlerce azınlık, uzun yıllardır yaşadıkları topraklardan ayrılmak zorunda kaldı.
O devir kendisine hasımlık beslediği sav edilen Demokrat Parti kurucularından Dışişleri Bakanı Fuad Köprülü de 27 Mayıs 1960 darbesinden yalnızca 8 gün sonra bir gazeteye verdiği röportajda, 6-7 Eylül olaylarıyla ilgili Fatin Rüştü Güçlü ve Menderes’i suçlayarak, “Bu müessif hadisenin baş tertipçisi ve müsebbibi şahsen Menderes’ti. Kıbrıs’ı fethetmek için bu formda bir yol takip etmeyi hakikat bulmuştur.” sözlerini kullandı.
Atatürk’ün konutunun bombalanması hadisesinin de bir tertip olduğunu ileri süren Köprülü, “Bizzat tertipçisi Menderes’tir. Kendisine bu aklı tekrar Kıbrıs fatihlerinden Güçlü vermiştir.” argümanında bulundu.
Bu savlar üzerine Yassıada’da çabucak 6-7 Eylül olayları davası açıldı.
Fatin Rüştü Güçlü’yü siyasetlerinden ötürü sert bir halde eleştiren ve mahkum olmasına neden olan yayınlara imza atan gazetecilerden Orhan Birgit, yıllar sonra TBMM Darbeleri Araştırma Komitesi’nde görüşlerini anlatırken bir itirafta bulunarak, “Bugünkü Kıbrıs’ın yaradılışında isimsiz kahraman” değerlendirmesinde bulundu.
Yassıada yargılamalarında, Türkiye’yi temsilen 29 Ağustos 1955’te yapılan Londra Konferansı’na katılan Fatin Rüştü Güçlü’nün, Adnan Menderes’e gönderdiği “Kıbrıs konusunda hükümetin elinin güçlenmesi için gerekli önlemlerin alınmasını talep ettiği” telgraf, “6-7 Eylül olaylarının hükümet tarafından tertip edildiği” savlarına destek gösterildi lakin yargılamalar sırasında bahsi geçen telgraf bir türlü bulunamadı.
Güçlü duruşmalarda bu telgrafı yalanlamadı, önlemlerden kastının diplomatik tedbirler olduğunun bilhassa altını çizdi lakin mahkeme heyetini ikna edemedi. Yaklaşık üç ay süren ve 5 Ocak 1961’de sona eren davada, Adnan Menderes ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Güçlü 6’şar yıl mahpusa mahkum edildi.
Milliyet
