ABD’de felsefi müzikler ile görüntülerle tanınan ve radyo programı yapan, birebir vakitten New York Kent Koleji’nde Latin lisanı ve Yunan kent hayatıyla ilgili dersler veren Nathan Dufour, “BBC” için kaleme aldığı makalede toplumsal medyanın antik Yunan ideolojisi dünyasına bezerliğine dikkati çekti. Toplumsal medyanın antik Yunan kent devletlerinin agoralarının sanal bir versiyonuna benzediğini belirten Dufour, “Agoralar fizikî olduğu kadar ekonomik ve toplumsal olarak da kentin merkeziydi. Malların alınıp satıldığı ve fikirlerin değiş tokuş edildiği yerdi. Toplumsal medya da çağdaş agora” dedi. Dufour, toplumsal medyanın artık rastgele bir fizikî yerden daha fazla bu tip işlerin yürütülmesini sağladığını, başta Platon ve Socrates olmak üzere pek çok antik Yunan filozofunun kendi periyotlarının “influencer”ları ve “sosyal medya kullanıcıları” olduğunu söz etti. Dufour’un makalesinden dikkat cazip satır başlarıysa şu biçimde:
İdeoloji başladığında, Yunanca konuşulan dünyada yazılı söz hala yaygın değildi ve bu nedenle fikirler, çoklukla agoralarda sözlü-performans hareketleriyle yayıldı. Filozoflar kitap ve makaleler yazmalarından çok evvel, fikirlerini izleyicilerinin dikkatini çekebilecek bir biçimde agoralarda “performans” sergileyerek iletiyordu. Günümüzde toplumsal medyada da fikirler dikkat cazip hale getirilerek iletilmeye çalışılıyor. Bu halde kullanıcılar, filozoflar üzere “kamusal kişiliğe” dönüşebiliyor.
Örneğin psikolog ve YouTuber Jordan Peterson ile araştırmacı ve podcast (radyo) yayıncısı Brene Brown, fikirlerini yaymak için ana yerler olarak kullandıkları toplumsal medya platformlarında fazla takipçilere sahip. Kendilerini “filozof” olarak tanımlayamasalar da, her ikisi de fazilet, memnunluk ve nasıl yaşanacağı hakkında temelde felsefi fikirlerle uğraşıyor. Ayrıyeten her ikisi de yazılı yayınlarla değil, toplumsal medyada görüntü ve gönderilerde viral olmalarıyla popülerleşmiş akademisyenler.
Filozof Ksenofanes, fikirlerini bir çeşit ünlü felsefi “rap” müsabakalarında sundu. Empedokles, dikkat çekmek için halkın karşısına abartılı bir formda, mor elbise, altın kemer ile bronz sandaletlerle çıktı ve kendisinden enkarne bir ilah olarak bahsetti. Filozoflar bu kendini sunma biçimleriyle görüntü çekselerdi, viral olurlardı.
Antik Yunan filozofları Socrates yahut Platon, Twitter ve TikTok üzere platformları kullanmamış olmamasına karşın bugün yaşasalardı agora tecrübeleri nedeniyle toplumsal medyada daha makul nasıl gezineceklerini bilirlerdi.
Filozofların entelektüel otoriteleri yalnızca fikirlerine değil, birebir vakitte konuşma marifetleri ve etraflarını saran şahıslara dayandığından, günümüzde içerik üreticileri ve influencer’lar (paylaşımlarına eser yahut fikir yerleştirerek pazarlama yapan toplumsal medya kullanıcıları), filozoflarla misal özelliklere sahip.
En ünlü antik Yunan filozoflarından olan Socrates, ekseriyetle halka açık yerlerde, çeşitli hususlarda klâsik bilgeliğe meydan okuduğu, insanları hükümete karşı kışkırttığı anlık felsefi sohbetler yaptı. Sanatı sözlüydü, lakin tabirleri bir Tweet ya da gönderi kadar geçiciydi. Socrates, günümüzde “sosyal medya trolü” olabilirdi.
Kinik ideolojisinin öncüsü olan Sinoplu Diyojen, medeniyetten uzak yaşamayı tercih edip sokaklarda yaşayarak yoldan geçenlere tenkitler yöneltmesiyle bilinirdi. Kinizm felsefesiyse toplumsal medya telaffuzunun diğer bir boyutunu yansıtır: muhalefet kültürü, kısır hiciv ve tenkit. Bu manada kinizm için, kullanıcıların birbirlerini birçok defa “acımasızca” eleştirdiği Facebook, Instagram ve Twitter üzere platformlardan daha iyi hangi yerler var?
‘Platon yaşasaydı Facebook’u yasaklardı’
Platon, ideoloji dünyasında tartışılan “insanların algılarının farklı olması nedeniyle tek bir doğrunun olamayacağı” sıkıntısına karşı objektif gerçek için bir ölçüt bulmaya çalıştı. İstek edilen bilgiyi istenmeyen bilgiden, yani iyi “influencer” ile makus “influencer”ı ayırt etme meselesiyle uğraş etmek için Platon, “teorik” kentine bir sansür getirdi. Galler’de Swansea Üniversitesi’nden Jenny Jenkins, idarede Platon’un olduğu hayali bir kentte, filozofun günümüzde yanlış bilgi yayma konusunda makûs bir şöhreti olan Facebook’un kullanılmasına müsaade verip vermeyeceği konusunda tartışma başlattı. Jenkins, “Facebook’un ahlakı teşvik etme niyeti yok ve kullanıcılarını eğitmiyor. Bu yüzden Platon’un Facebook’u onaylamayacağını düşünüyorum” dedi. Öte yandan, Platon, eğitimin, cümbüşün ve genel olarak telaffuzun, sıkı formda düzenlenmesi gerektiğini öne sürmüştü. “Eğlence yahut telaffuz toplumun refahını desteklemiyorsa yasaklayın” mantığına sahip olan Platon’un fikri günümüzde agresif internet sansürü yapan ülkeleri akla getirebilir. Lakin aşı dezenformasyonu yahut siyasi kutuplaşmaya yol açan telaffuzların yaygınlığı göz önüne alındığında Platon’un geçmişte kimi bilgilerin yayılmasının “tehlikeli” olabileceğini öngördüğü söylenebilir.
Toplumsal medyada birbirimizi aldatıyoruz
ABD’de Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde (MIT) toplumsal bilimci olan Sherry Turkle, gezgin bir filozofun baştan çıkarmalarıyla tüm kalabalığın tıpkı anda aldatılabileceği fizikî agoranın bilakis, sanal agoranın (sosyal medya) daha fazla yanlış bilgiye elverişli olduğunu söyledi. Antik Yunan agoralarında filozofun tek bir kalabalığa hitap ettiğini belirten Turkle, fakat toplumsal medyada her kalabalığın üyesinin kendi takipçi kalabalığı olduğuna dikkat çekti. Bir bilginin tekrar paylaşılmasıyla her kişinin farklı bir yorum eklediğini söz eden Turkle, “Her birimiz eşsiz bir halde aldatılırız, ortamıza yeni bir katman ekleriz. Ve birisinin içeriğini tekrar paylaşırken, kendi safsatalarımızı dolaştırarak birbirimizi aldatırız” dedi.
Milliyet
