Dr. Av. Muhammed Hardalaç
Türkiye’nin sahip olduğu güçlü kültürün ayrılmaz bir kesimi daha, Ani Ören Yeri… Yüzyıllardır ayakta duran bu yapıyı arkeologlar, tarihçiler ve gezginlerden kesinlikle dinlemeli, kaynaklardan okumalı hatta şahsen görmeliyiz. Ben ise bir hukukçu olarak ören yerinin nasıl belirlendiğinden, tespit ve tescil süreçlerinin nasıl yürütüldüğünden bahsetmek isterim.
Bu bedelli kültürel mirasların belirlenmesi, korunması ve bakımı için birçok mevzuat bulunuyor. Bir yapının ören yeri olarak belirlenmesi yönetmelikle düzenlenmiştir.
Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarının ve Sitlerin Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik’te husus 3/j bendinde ören yeri, “Tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli uygarlıkların eseri olup, topoğrafik olarak tanımlanabilecek derecede gereğince bariz ve mütecanis özelliklere sahip, tıpkı vakitte tarihi, arkeolojik, sanatsal, bilimsel, toplumsal yahut teknik bakımlardan dikkate bedel, kısmen inşa edilmiş, insan emeği kültür varlıkları ile tabiat varlıklarının birleştiği alanları söz eder” formunda tanımlanmıştır.
Kıstaslar neler?
Ören yerlerinin tespit ve tescil süreçleri için de kıstaslar bulunuyor. Üstte bahsi geçen yönetmeliğin dördüncü unsurunda bu kıstaslar şöyle belirtilir:
“a) On dokuzuncu yüzyıl sonuna kadar yapılmış taşınmazlardan olması,
b) On dokuzuncu yüzyıl sonrasında yapılmış olmasına karşın kıymet ve özellikleri bakımından korunmalarına gerek görülmesi yahut bu yapıların ilişkin oldukları periyodun kendine has niteliklerini anlatan evrak niteliğinde olması ya da var olan bir geleneğin hala sürdüğünün göstergesi olan ve bir bütünün modülü olarak etrafa katkıda bulunan taşınmazlardan olması,
(…)
c) Kentsel sitler için; korunması gerekli kültür varlığı özelliği gösteren tek yapıların yoğunluk, mimari, tarihi bütünlük göstermesi ya da klâsik kentsel dokuyu bir bütün halinde yansıtması”
Süreç ve yetkiler
Mevzuat kapsamında tescil ve tespit süreçlerinin yapılmasında yetkili olan kişi ve kurumlar da belirlenmiştir. Tescil süreci için bakanlık tarafından tespiti yapılan taşınmaz kültür varlıkları ile sitlerin korunması gerekli olanlarının, müdafaa bölge heyeti kararıyla belirlenmesi gerektiği tabir edilir. Tespit için ise kültür varlıklarının Kültür ve Tabiat Varlıklarını Müdafaa Kanunu’na atıf yapılarak oluşturulacak bir takım tarafından, teknik bir çalışma ile kıymetlendirilerek belgelendirilmesi, müdafaa hedefli imar planı müellifi, üniversiteler ya da bilimsel araştırma yapan uzmanlarca yahut ilgili meslek odası üzere mevzu ile direkt ilgili kişi, kurum ve kuruluşlarca bu yönetmeliğe nazaran hazırlanarak bakanlık ilgili ünitelerine iletilen çalışmaların bakanlık ilgili ünite elemanlarınca yerinde denetim edilmesi gerektiği kaydedilir.
Hayranlıkla gezdiğimiz bu yerler tarihe meydan okuyarak günümüze ulaşsa da onların tespiti, tescili, korunması, bakımı, isimlendirilmesi üzere süreçler mevzuatlar kapsamında düzenlenmiştir. Ani de üstte izah edilen hukuksal prosedürler çerçevesinde ören yeri olarak belirlenmiştir. 1920’de, Kurtuluş Savaşı sırasında Türkiye Cumhuriyeti sonlarına dahil olan bu antik kente hukuk nasıl sahip çıkmaktaysa 2012 yılında da Dünya Mirası Süreksiz Listesi’ne dahil edilip 2016 yılında dünya mirası olarak muhafaza altına alınmıştır. Tarihte birçok medeniyet görmüş olan bu mükemmel kent üniversal bir bedel olarak ziyaretçilerini beklemektedir.
Milliyet
