Sıhhat Bakanlığı’nın Kovid-19’la ilgili bilgilendirmelerinin yer aldığı https://covid19.saglik.gov.tr web sayfasındaki sözlükte, “filyasyon”, “antikor”, “izolasyon”, “asemptomatik kişi”, “entübasyon” üzere, salgınla ilgili sık kullanılan 80 söz ve bunların manası yer alıyor.
Kovid-19, sözlükte “İlk olarak Çin’in Vuhan kentinde 2019 yılı Aralık ayının sonlarında ortaya çıkan, bulaştığı bireylerde ateş, öksürük, nefes darlığı üzere belirtilere neden olan hastalık” olarak tanımlandı.
KOVID-19 SÖZLÜĞÜNE ULAŞMAK İÇİN TIKLAYIN
Sözlükte yer alan kimi tabirler ve manaları:
Antijen: Bedene girdiğinde yahut aşılama yoluyla verildiğinde bağışıklık tepkilerinin başlamasına sebep olan molekül.
Antikor: Kişinin bedenine giren antijene cevap olarak bağışıklık sistemi tarafından üretilen unsur. İmmünglobulin olarak da isimlendirilir.
Asemptomatik kişi: Hasta olduğu halde o hastalığın belirtilerini göstermeyen kişi.
Bağışıklık: Muhakkak bir hastalık etkenine karşı bedenin direnci; immünite. Enfeksiyonlara karşı direnç sağlayan molekül, hücre ve dokular topluluğuna ‘bağışıklık sistemi’ denir.
Birincil olay: Bir hastalığın toplumda yayılmasına yol açan birinci hadise. İndeks olay da denir. Birinci olaya yol açan şahısla temas eden yahut bağlantılı olup hastalananlar ikincil olay olarak isimlendirilir.
Cov/Coronavirüs/Koronavirüs: Tek zincirli RNA’ya sahip, zarflı, yüzeyinde protein çıkıntıları olan büyük virüs ailesi.
Covid/Kovid-19: Birinci olarak Çin’in Vuhan kentinde 2019 yılı Aralık ayının sonlarında ortaya çıkan, bulaştığı bireylerde ateş, öksürük, nefes darlığı üzere belirtilere neden olan hastalık; Yeni Koronavirüs Hastalığı.
Damlacık Yoluyla Bulaşma: Öksürme, hapşırma yahut konuşma sırasında ortaya çıkan ve patojen etken taşıyan beden sıvılarının (damlacık) hasta bireyden etrafta bulunan öteki kişiye/kişilere ulaşması.
Ekstübe etmek: Teneffüs yetmezliği durumunda özel aygıtlarla teneffüs takviyesi sağlamak için nefes borusuna takılan tüpü (yapay teneffüs borusunu) çıkarma süreci. Entübasyon sürecini sonlandırma.
Endemi: Bir enfeksiyon etkeninin yahut hastalığın makul bir coğrafyada yahut toplulukta daima görülmesi durumu.
Enfekte kişi: Enfeksiyon etkenini bedeninde bulunduran kişi.
Entübasyon: Teneffüs yetmezliği durumunda özel aygıtlarla teneffüs takviyesi sağlamak için nefes borusuna tüp (yapay teneffüs borusu) takma süreci.
Fizik mesafe/Sosyal aralık: Damlacık yoluyla bulaşan enfeksiyona yakalanmamak yahut enfeksiyon bulaştırmamak için iki kişinin ortasında bulunması gereken en az 1,5 metrelik ara.
İmmün: Bağışık
İzolasyon: Bir hastalığın yayılmasını önlemek için hasta insanların sağlıklı insanlardan farklı bir yerde tutulması; tecrit.
Karantina: Bulaşıcı bir hastalığın yaygın olduğu bir yer yahut bölgeden gelen kişi, gemi, mal yahut hayvanların süreksiz olarak bir yerde tutulup gözlemlenmesi biçiminde uygulanan sıhhat tedbiri.
Mortalite: Vefat; ölümlülük. Çoğunlukla tek kişi değil, topluluk için kullanılır.
Mutasyon: Bir organizmanın yahut virüsün genetik malzemesinde meydana gelen kalıcı değişiklik.
Pandemi: Bir hastalığın yahut enfeksiyon etkeninin ülkelerde, kıtalarda, hatta tüm dünya üzere çok geniş bir alanda yayılım göstermesi.
PCR: Dizilimi belirli olan DNA yahut RNA kısımlarının çoğaltılması; polimeraz zincir tepkisi.
Pik/Zirve/Doruk: Salgın sürecinde günlük hadise sayısının en yüksek pahaya ulaştığı nokta/gün. Yalnızca hadise sayısı için değil öteki parametreler için de kullanılabilir.
Pnömoni: Akciğer dokusunun iltihabı; zatürre.
R0 Bedeli: Ek olaydan kaynaklanan yeni olayların sayısı; hastalığın bulaşma katsayısı.
Saha İncelemesi/Filyasyon: Bulaşıcı bir hastalık varlığında, hastalığı taşıyan kişinin temas ettiği herkesin o hastalık açısından taranması.
Semptom: Bedendeki olağan dışı bir hal yahut hastalığı yansıtan, hasta için bariz olan durum; belirti.
Muhteşem Bulaştırıcı/Süper Yayıcı/ Üstün Taşıyıcı: Bir bulaşıcı hastalık etkenini hassas bireylere beklenenden çok daha fazla bulaştıran enfekte kişi.
Ventilatör: Teneffüs derdi çeken hastalarda kullanılan, kişinin nefes alıp vermesini yapay olarak gerçekleştiren aygıt.
Zoonoz: Hayvanlardan insanlara yahut insanlardan hayvanlara doğal şartlar altında bulaşabilen hastalık.
Milliyet
