Görkem Konutçu I gorkem.evci@milliyet.com.tr
Bir şeyin kopyası, özgününden daha iyi olabilir mi? Kopyanın bir bedeli var mıdır? Müzede sergilenen bir sanat yapıtının ya da tarihî yapıtın kıymeti nereden gelir? Bir sinemayla başlayan bu soruların karşılığı üzerine baş yorarken kendimi Orhan Pamuk’un Benim Adım Kırmızı romanına tekrar göz atıp Pir Gâlib ve Roland Barthes’ı hatırlarken buldum.
İran sinemasının değerli isimlerinden Abbas Kiyarüstemi’nin İtalya’da çektiği Copie Conforme (2010), İngiliz bir muharrir ile sanat galerisi sahibi bir Fransız’ın tuhaf “aşk” öyküsünü anlatıyor. Bu cümle bir açıdan sineması özetlemek için ülkü üzere dururken bir açıdan da neredeyse büsbütün yanlış. Çünkü bu aşk kıssasını tuhaflaştıran, William Shimell tarafından canlandırılan James Miller isimli müellif karakterinin kitabında tartıştığı fikirlerin sinemanın tamamına sinmesi ve hatta bu fikirlerin şahsen sinemanın ana kıssasına dönüşmesidir.
Kitabının İtalyanca çevirisinin gördüğü ilgi üzerine İtalya’ya gelip bir konuşma yapan Miller, kitabı yazarken tek bir maksadı olduğunu söyler; kopyanın kendi içinde kıymetli olduğunu göstermek. Hatta sinemayla birebir ismi taşıyan kitabının alt başlığı da “Kopyası Özgününden Daha İyi”dir.
Miller’ın da söylediği üzere orjinal sözünün kökü, Latince “doğmak” manasına da gelen “oriri”dir. Ona nazaran bu durum, her bir insanın aslında “atalarının DNA replikaları” olması nedeniyle manalıdır ve kopyanın pahasına ait tartışma, insanın kendisini anlaması açısından da yararlı olacaktır.
Özgün Kopya
Juliette Binoche’un canlandırdığı Elle ile Miller’ın Güney Toscana’da çıktıkları kısa bir seyahat, onları bir müzede sergilenen “Orijinal Kopya” isimli resme götürür. Roma Dönemi’ne ilişkin olduğu düşünülen bu fotoğrafın 18. yüzyılda aslından kopyalandığı yüz yıldan fazla bir mühlet sergilendikten sonra fark edilmiş ama eser, müzeden kaldırılmak yerine bu bilgilerle birlikte sergilenmeye devam etmiştir.
Orijinal-kopya, sahte-gerçek problemi sinemada sırf sanatsal ve tarihî eserler üzerinden anlatılmaz. Kendimizi birden romantik bir münasebet bağlamında, hakikat ile kurmacanın, özgün ile kopyanın, taklit ile aslın birbirine karıştığı bir öykünün içinde buluruz.
Özgünlük, bir istikametiyle “birey”le ilgilidir, biricik olmaya yapılan bir vurgudur. Karşısında da kolektiflik ve anonimlik bulunur. Orhan Pamuk da Benim Adım Kırmızı’da fotoğraf ve minyatür üzerinden Doğu ve Batı’yı karşılaştırırken bu sıkıntıyı tartışır. Bu noktada edebiyat eleştirmeni Roland Barthes’ın, kudretli “yazar”ı kurmaca metinlerin merkezinden kaldırıp atması gelir akla. Çünkü ona nazaran metni oluşturan kişinin yaptığı şey, modülleri toplumdan şuurlu ya da bilinçsiz olarak alıp düzenlemekten ibarettir. Dolayısı ile orjinal diye bir şey zati yoktur. Her şey birbirinin kopyasıdır.
Öyküye sahip olmak
Pekala o halde bir yapıtı manen ya da maddeten kıymetli kılan nedir? Gerçek, özgün, biricik olması mı? Öyleyse Özgün Kopya isimli fotoğraf, neden hâlâ müzededir? Neden Elle ile Miller’ın “oyun”u, gerçeğinden bile hoştur? Bu soruların yanıtı olsa olsa “bir kıssaya sahip olmak” olabilir. Bir şeyi pahalı kılan taşıdığı öyküdür. Rastgele bir müzede bir taş modülünü, birkaç adım sonra sergilenen altın bir kap kadar kıymetli kılan da budur. Orjinal Kopya da anlatılmaya paha bir öyküsü olduğu için oradadır. Hem bir eser, bir başkasından kopyalansa ne çıkar? Pir Gâlib, “Çaldımsa da mîrî malı çaldım” diyeli 200 seneyi geçti.
Milliyet
