Ulusal Eğitim Bakanlığı, son iki yılda mesleksel eğitimde, kesimlerle kapsamlı iş birliğinden, eğitim merkezlerinin cazip hale getirilmesine, müfredatların ulusal meslek standartları ile ahenginden üretim kapasitesinin artırılmasına ve eğitim-istihdam bağının güçlendirilmesine çok sayıda değerli adım attı. Bilhassa Kovid-19 sürecinde bu adımların sonuçlarına şahit olundu. MEB Bakan Yardımcısı Mahmut Özer, grubuyla yönettiği süreci, Türkiye’de ve dünyada tartışılan mevzuları “Mesleki Eğitimde Paradigma Değişimi: Türkiye’nin Mesleksel Eğitimle İmtihanı” ismiyle kitaplaştırdı. Özer ile Maltepe Üniversitesi Yayınlarından şimdi çıkan kitabını ve mesleksel eğitimi konuştuk.
Süreci hem yönetmek hem de yazmak nasıl bir his?
Mesleksel eğitimde dönüşüm yeni bir lisan inşasını gerektirdiği için bir taraftan yaparken öteki taraftan bu lisanın geliştirilmesi ve bağlamının ortaya konması çok kıymetliydi. Benim açımdan da değerli bir çalışma oldu. Kitap öncelikle Türkiye’de mesleksel eğitimin yakaladığı muvaffakiyet kıssasını anlatıyor. Başka taraftan mesleksel eğitimin geçmişine bakış sağlıyor, hangi kademelerden günümüze gelindiğini gösteriyor.
Mesleksel eğitimin geçmişine baktığınızda sorun nerede?
Mesleksel eğitimde bir sorun varsa, bu sorunun iki alanı var: Mesleksel eğitim alanı ve işgücü piyasası alanı. MEB, yıllardan beri iyileştirmek için çırpınıyor fakat bir noktaya kadar sonuç alınabiliyor. Zira mesleksel eğitimi iyileştirme yalnızca eğitim alanında değil, ayrıyeten iş gücü piyasası ve ileri eğitim yani yükseköğretim alanında da düzenlemeler gerektiriyor. Dünyada da tartışmalar bu bağlamda ele alınıyor. Lakin bizde maalesef tek eksen üzerinden gitmiş tartışmalar.
Katsayı uygulaması için ne dersiniz?
Katsayı uygulaması da mesleksel eğitim mezunlarının yükseköğretime erişimlerini alan dışı tercihler üzerinden kısıtlamayı hedefliyordu. 1999’da uygulama başladığında mezunların lisans programlarına erişimlerinin neredeyse imkânsız hale geldiği ve çoğunlukla yalnızca ön lisans yahut açık öğretim programlarına yerleşebildikleri görüldü. Başarılı öğrenciler katsayı uygulamasından sonra mesleksel eğitime yönelmediler. İki kıymetli sorun sistemi etkilemeye başladı. Birincisi, başka lise tiplerine yerleşebilmek için öğrencilerin rekabetleri ve münasebetiyle imtihan sisteminin baskısı arttı. Öbür taraftan, mesleksel eğitim giderek hiçbir yere yerleşemeyen akademik olarak görece başarısız öğrencilerin zarurî eğitim çeşidine dönüştü. Bu kez da mesleksel eğitimin gereğince cazip olmaması nedeniyle buradaki eğitim olumsuz etkilendi. Disiplin, devamsızlık ve terk oranları arttı. Mesleksel eğitimin işgücü piyasasına verdiği sinyal gitgide olumsuz oldu. Patronlar istedikleri nitelikte eleman bulamamaktan şikâyet etmeye başladılar. Yani bu uygulamanın on yıldan fazla uygulanmasının neden olduğu maliyet varsayımın ötesinde epeyce büyüktür.
Liseler ortası muvaffakiyet farklarının artmasında da tesiri oldu mu?
Katsayı uygulaması öncesinde meslek liselerinde akademik olarak başarılı öğrenciler de bulunduğu için eğitim ortamlarında heterojen öğrenci kümeleri bulunuyordu. Bilhassa dezavantajlı öğrenciler başarılı akranlarından faydalanarak öğrenme eksikliklerini telafi edebiliyorlardı. Katsayı uygulamasından sonra öğrenciler bundan mahrum bırakıldılar. Ayrıyeten, meslek lisesi homojenleştikçe eğitim ortamlarındaki dezavantajlar da arttı. Böylelikle mesleksel eğitimdeki muvaffakiyet düştü ve öteki liselerle ortalarındaki muvaffakiyet farkı arttı.
Ülkemizde de genç işsizlik oranlarını düşürmek için mesleksel eğitim merkezleri faal kullanılabilir mi?
Mesleksel eğitim işgücü piyasası ile güçlü bağlar kurduğunda okuldan işe geçişin Almanya örneğinde olduğu üzere kolaylaştığını ve hasebiyle da genç işsizlik oranlarının düştüğünü biliyoruz. Mesleksel eğitim merkezlerinin aslında kapasite açısından ülkemizde gereğince kullanılamadığını görüyoruz. Buralarda çıraklık, kalfalık ve ustalık eğitimi veriliyor. Öğrenciler haftada bir gün okula giderken başka günler işletmelerde eğitim alıyorlar. Dört yıllık eğitimleri boyunca taban fiyatın üçte biri kadar fiyat alırken iş kazası ve meslek hastalıklarına karşı da sigorta kapsamında oluyorlar. Usta olarak mezun olanların eğitim aldıkları alanlarda istihdam oranları yüzde 88. Mezun olanların lise diploması alabilmeleri için esnek bir yapı kurduk. İşletmelerde mesleksel eğitim verilebilmesi için mecburilik olan usta öğretici sertifikasını almada iş kayıplarını önlemek ve erişimi artırmak için uzaktan eğitim imkânı getirdik. Kalfalık ve ustalık imtihanları yılda iki defa yapılabilirken her ay yapılabilmesini sağladık. Bu iyileştirmeler sonunda öğrenci sayısı yüzde 62 arttı. Böylesine başarılı bir modeli genç işsizliği azaltmak için yaygınlaştırabiliriz.
‘Güçlü bağlarla itimat arttı’
Kitabınızda bölümlerle iş birliği vurgulanıyor. Bu tarafta atılan adımlar ve bu adımların yansımaları neler?
İstihdam kaynağını dikkate almayan bir mesleksel eğitimin başarılı olması mümkün değil. Bu nedenle başlangıçta dallarla iş birliklerini güçlendirmeye odaklandık. Mesleksel eğitim müfredatları kısa müddette birlikte güncellenerek ulusal meslek standartları ile uyumlu hale getirildi. Ders programı güncellendi. Öğretmenlerin iş başı ve mesleksel gelişim eğitimleri bir yılda yüzde 700 arttı. Başarılı öğrencilere sağlanan burs ölçüsü yüzde 600 arttı. Döner sermaye kapsamında yapılan üretim ölçüsü yüzde 40 arttı ve 400 milyon TL bandına yükseldi. Birinci defa mesleksel ve teknik Anadolu liseleri yüzde 1’lik muvaffakiyet diliminden öğrenci almaya başladı. Mesleksel eğitime yerleşen öğrenci sayısı iki yılda yüzde 63 arttı. Birinci üç tercihinde mesleksel ve teknik Anadolu lisesine yerleşen öğrenci oranı yüzde 82’ye yükseldi. En kıymetlisi, mesleksel eğitim okul ve kurumları ile işgücü piyasası ortasında kurulan güçlü bağlar nedeniyle inanç artmaya başladı.
Milliyet
