İş mukavelesinde çalışanın patron karşısında pazarlık gücünün daha zayıf olması, personelin patrona ekonomik, hukuksal ve şahsî olarak bağımlı olması, iş mukavelesi sona erdikten sonra da patronun baskı altında ibraname imzalatabilme ihtimalini doğurmaktadır.
İbranameler tarafların kontrat nedeniyle birbirlerine borç ve alacaklarının kalmadığını göstermek üzere hazırladıkları evraklardır. Patronun ödemesi gereken kıdem, yıllık müsaade yahut duruma nazaran ihbar tazminatına karşılık, daha az bir ödemeyle öbür bütün borçlarını sildirebilecek pozisyonda bulunması ya da emekçinin işe iade davası açmasını bu yolla engelleyebilmesi iş mukavelesine bağlı ibraları ayrıyeten düzenleme muhtaçlığı doğurmuştur. Patronla yapılan ibranamelere özel kurallar getirilmiştir.
İş sırasında olmaz
Yargıtay’a nazaran; “İş ilgisi devam ederken düzenlenen ibra kontratları geçersizdir. Personel bu periyotta büsbütün patrona bağımlı durumdadır ve iş teminatı kararlarına karşın iş bağlantısının devamını sağlamak yahut bir kısım personellik alacaklarına bir an evvel kavuşabilmek için iradesi dışında ibra mukavelesi imzalamaya yönelmesi mümkündür.”
Yargıtay bu nedenle yerleşik hale gelmiş uygulaması ile iş alakası devam ederken yapılan ibra kontratlarını geçersiz saymaktadır.
İş kontratının sona ermesi de kâfi değildir. İş kontratının sona ermesinden itibaren bir ay geçmiş olmalıdır. İş Kanunu’nda işe iade davası açısından bir aylık hak düşürücü müddet öngörülmüştür. Emekçi feshi izleyen bir ay içinde işe iade davası açabilecektir. Yargıtay’a nazaran ibranamelerin geçerliliği için gereken bir aylık müddet, feshi izleyen bir aylık müddette patronun mümkün baskılarını azaltmak, iş garantisinin sağlanması açısından değerlidir. Geçerli ve haklı neden tezlerine dayanan fesihlerde dahi ibraname düzenlenmesi için feshi izleyen bir aylık müddetin beklenmesi gerekir.
Özgür iradeyle imzalanmalı…
Emekçinin ibranameyi baskı altında imzaladığı anlaşılırsa ibra geçersiz kılınmaktadır. Yargıtay’a nazaran; ibra kontratı yapılırken taraflardan birinin temelli yanlışa düşmesi, başka tarafın yahut üçüncü şahsın hile ya da korkutmasıyla müsabakası halinde, ibra iradesinden kelam edilemez.
Çok yararlanma (gabin) ölçütünün de ibra mukavelelerinin geçerliliği noktasında kıymetlendirilmesi gerekir. Patron emekçinin alacağını alamaması durumunda güç duruma düşeceğini bildiğinden, işçiyi çok az ödemeye razı ederek ibra imzalatması da geçersiz kabul edilmektedir.
Yazılı olmalı
Yazılı olmayan ibraname geçerli değildir. Yani emekçinin sözel olarak “bütün alacaklarımı aldım” demesi patronun emekçisine hak ettiği bütün tazminatları ödediği manasına gelmez. Katiyen yazılı olması gerekir ve emekçi tarafından imzalanması kaidedir. Emekçinin imzalamadığı bir ibranamenin geçerli olması kelam konusu değildir.
GECİKTİRME HAKKI YOK
Bir aylık bekleme mühleti patronlara emekçinin hakkı olan alacak ve tazminatları ödemek için müddet verdiği düşünülmektedir. Birden fazla patron bir aylık müddette ibra imzalatamayacağını bu nedenle ödemeyi bir ay sonunda yapması gerektiğini savunmaktadır. Lakin Yargıtay’a nazaran de bir aylık bekleme mühleti ibra mukavelelerinin düzenlenme vakti ile ilgili olup ifayı ilgilendiren bir durum değildir. Emekçinin fesih ile muaccel hale gelen kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve müsaade fiyatı üzere haklarının ödeme tarihi bir ay mühletle ertelenmiş değildir. Patron ilgili alacakları ve tazminatları iş kontratı sona erer ermez ödemekle yükümlüdür. Gecikmesi halinde ilgili alacak ve tazminatlara faiz işletilebilecektir.
Personel de ödeyebilir
İş alakasında yalnızca patronun değil personelin de patrona karşı ödemekle yükümlü olduğu meblağlar olabilmektedir. Örneğin çalışanın iş mukavelesini erken sona erdirmesi nedeniyle hukuka uygun bir cezai kural öngörülmüşse, emekçi mukaveleyi erken sona erdirdiğinde bu cezai kaidesi ödemekle yükümlü olacaktır.
Patron ilgili cezai koşulun ödenmesini istemeden, sona ermenin üzerinden bir ay geçmeden işçiyi ibra edebilir. Patronun ibrasında müddet ve ödeme üzere geçerlilik şartları aranmamaktadır.
Yargıtay da patronun “cezai koşul ve eğitim sarfiyatı talep ettiği yeniden personelin vermiş olduğu zararın tazminine dair uygulamalarda ve hatta sebepsiz zenginleşme kararları çerçevesinde çalışanın patrona borçlu olduğu durumlarda, taraflar, rastgele bir sınırlamaya tabi olmaksızın emekçinin borçlarını ibra yoluyla sona erdirebilirler” diyerek bu hususu açıkça vurgulamıştır.
Genel tabirler varsa geçersiz
İbranamede ibra konusu alacağın tipinin ve ölçüsünün açıkça söz edilmesi gerekmektedir.
İş mukavelesi sonlanmış bir personele ibraname imzalatılırken kıdem tazminatı karşılığı olarak ne kadar ödendiği, kullandırılmamış yıllık müsaadelerin karşılığı olarak ne kadar ödendiği açıkça yazılmalıdır.
Bu nedenle “Bütün alacaklarımı aldım” biçimindeki ibranameler geçerli değildir. Personele kıdem tazminatı olarak ne kadar, ihbar tazminatı olarak ne kadar ödendiği ibranameye açıkça yazılmalıdır. Yazılan fiyatların da banka kanalıyla ödenmiş olması aranmaktadır.
Milliyet
