Burdur Valisi Ali Arslantaş, toplumsal medya hesabından yaptığı paylaşımda, vatandaşları Salda Gölü’nü görmeye davet etti.
Vali Arslantaş, Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA), Mars’taki Jezero Krateri ile Burdur’daki Salda Gölü’nün emsal bir mineral oluşumu ve jeolojik yapıya sahip olduğunu açıklamasının akabinde Salda Gölü fotoğrafları ile toplumsal medya hesabından paylaşım yaptı.
Vali Arslantaş paylaşımda, “Salda Gölü, Mars’taki Jezero Krateri ile jeolojik benzerliklere sahiptir diyor NASA.
İnsanoğlu şimdi Marsa gidemiyor, lakin siz çıkın çıkın Salda gölümüze gelin” dedi.
NASA: Mars’taki Jezera kraterini göremeyebilirsiniz ancak benzerini Türkiye’de
NASA’nın Kızıl Gezegen’e fırlattığı Perseverance robotu kurumuş göl Jezera Krateri’ne iniş yapacak. Mars’ta geçmişte ömür olup olmadığını araştıracak NASA, dünyayı ve Türkiye’yi heyecanlandıran bir haber paylaştı.
Zira, robotun ineceği kurumuş göl Jezero Krateri’ne en yakın yer, Türkiye’nin gözbebeği Salda Gölü!
Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi NASA, sekiz yıl ortadan sonra tekrar Kızıl Gezegen Mars’a bir robot daha gönderdi.
Perşembe günü Türkiye saatiyle 14.50’de fırlatılan Atlas V roketini televizyonlar canlı yayınladı, roketin taşıdığı Perseverance (Sebat) robotunun Mars seyahati resmen başladı.
1 ton yükündeki robotun 2021 Şubat ayında daha evvel kızıl gezegenin, yerinde hiç incelenmemiş kurumuş bir gölüne iniş yapması planlanıyor.
Perseverance isimli robot, bir evvelki kaşif robot Curiosity’nin geliştirilmiş üst modeli. Robotun bilimsel ekipmanları, iki mikrofonu, 20 kamerası, bir lazeri ve hatta küçük bir helikopteri bulunuyor.
Helikopterin Mars’ta havalanmasıyla insanlık birinci sefer uzayda bir hava aracını uçurmuş olacak. Perseverance robotunun ayrıyeten termal ısı ölçerleri var ve dokunmadan yüzeylerin ısısını ölçebilecek.
Perseverance robotunun Mars seyahatine başlamasından bir gün sonra ise, NASA dünyayı ve Türkiye’yi heyecanlandıran bir haber paylaştı. Zira, robotun ineceği kurumuş göl Jezero Krateri’ne benzeyen bir yer, Türkiye’de var.
NASA, Jezero Krateri’nin dünyadaki benzerini “Mars’a giderek Jezero Krateri’ni göremeyebilirsiniz ancak ona en çok benzeyen yeri ziyaret edebilirsiniz, yani Türkiye’deki Salda Gölü’nü…” cümlesiyle duyurdu.
Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) resmi internet sitesi ve resmi internet sitesi üzerinden bir paylaşımda bulunarak memleketler arası kamuoyunu heyecanlandırdı… NASA, Kızıl Gezegen lakaplı Mars üzerindeki Jezero Krateri’ne çok benzeyen bir oluşumun Dünya üzerinde de olduğunu açıkladı.
NASA’nın sitesinde Salda Gölü’nün uzaydan çekilmiş bir fotoğrafının yanı sıra yakın plan bir kare de paylaşıldı. Haberde ise, şu sözler yer aldı: “Farklı gezegenlerde olsalar da Salda Gölü mineral ve coğrafik olarak Mars’taki kurumuş göl yatağıyla büyük benzerliklere sahip. Bilim insanları Salda Gölü’nü anlayarak Mars 2020 vazifesinin rehberini oluşturmaya çalışıyor.”
NASA’ya nazaran, Salda dünya üzerinde karbonat ve gibisi formasyonlar olan tek göl. Salda Gölü’nün kıyılarındaki beyazlık ile Jezero’daki karbonat mineralleri benzerlik gösteriyor.
Mars projesindeki değerli isimlerden Purdue Üniversitesi öğretim üyesi Briony Horgan, “Salda Gölü’nü ziyaret ederken en harikulade şey, güya tarihi Jezero Gölü’nün kıyısında duruyormuş üzere hissetmeniz” tabirini kullanıyor.
Bir diğer bilim insanı Brad Garczynski ise, “Karbonatlar o coğrafyada yaşamış objeleri koruma etmede çok değerli bir misyon üstleniyor. Mikroplar, organizmalar ve gibisi şeyleri bulabiliyoruz. Lakin Jezero’ya gitmeden evvel Dünya üzerinde bu karbonatların nasıl oluştuğunu ve nasıl koruma ettiğini öğrenmemiz gerek” diyor.
Perseverance (Sebat) isimli robot, Jezero’yu inceleyerek kızıl gezegende geçmişte hayat olup olmadığını belirlemeye çalışacak. Kelam konusu misyonla kuruyan yüzeyden gelecek iki yıl boyunca modüller toplanması ve elde edilen örneklerin 2031 yılında dünyaya ulaştırılması amaçlanıyor.
Perseverance, NASA’nın Mars gezegenine göndereceği beşinci robot. 1997 yılında Sojourner, 2004 yılında ikiz robotlar Spirit ve Opportunity ile 2011’de hala etkin olan tek robot Curiosity gönderilmişti. Mars’ta bir vakitler sahiden canlı organizmalar var olduysa, bilim insanları bunu nasıl anlayacak? BBC Bilim Editörü Paul Rincon, projenin bilim danışmanlarından yardımcısı Dr Ken Williford’la konuştu.
Mars bugün canlıların yaşayabileceği bir gezegen değil. Çok soğuk olması nedeniyle yüzeydeki sular sıvı olarak kalamıyor ve atmosferin ince olması yüzünden gezegen yüzeyine ulaşan yüksek radyasyon muhtemelen canlı organizmaların gelişimini engelliyor.
Ancak Mars daima bu türlü değildi. Bundan en az 3,5 milyon yıl evvel yüzeyde akarsular vardı. Bunların ve krater ağızlarında oluşturdukları göllerin izi bugün bile görülebiliyor. O devir karbondioksitli atmosferin daha kalın olması ziyanlı radyasyonun gezegen yüzeyine tesirini de azaltıyordu.
Su, biyolojinin yani canlıların varlığının en temel ortak özelliklerinden. Hasebiyle Mars’da bir vakitler hayat olması ihtimali var. 1970’lerde Viking misyonları, Mars’dan alınan toprak örneklerinde mikrop gibisi canlıların izleri aranmış fakat net sonuçlar elde edilememişti.
2000’lerin başlarında NASA’nın Mars Keşif Araçları’na suyun izini sürme misyonu verildi. Opportunity (Fırsat) ve Spirit (Şevk) isimli araçlar gezegen yüzeyinde geçmişte su bulunduğuna ait çok ölçüde jeolojik ispat buldular.
2012 yılında gezegen yüzeyine inen Curiosity (Merak), indiği Gale Krateri’ni bir vakitler dolduran gölün canlı organizmaların gelişmesine uygun olabileceğini ortaya çıkardı. Curiosity ayrıyeten canlı organizmaların yapı taşları olan karbon içeren organik moleküller de buldu.
Artık Perseverance aracı, tekrar misal bir alanda, hayat izlerini tespit etmek üzere tasarlanan aletler kullanarak incelemeler yapacak. NASA’nın California, Pasadena’daki Jet Yakıtı Laborautarı’nda konuştuğumuz misyonun danışmanlarından Ken Williford, “Viking’den sonra direkt canlı izinin arandığı birinci sefer bu olacak” diyor:
“Viking hala varolan ömür formlarını, yani Mars’ta hala varolabilecek canlıları arıyordu. Buna karşılık NASA’nın şimdiki yaklaşımı, daha evvel yaşamış canlıların izini bulmaya yönelik, zira gezegenin çok eski tarihine dair elimizdeki datalar, Mars’ın birinci birkaç milyar yılında yaşama çok daha elverişli olduğuna işaret ediyor”
Perseverance, bu incelemeleri, yörüngeden bakıldığında geçmiş su izi Gale Krateri’ne nazaran daha da bariz olan Jezero Krateri’nde yapacak. Gezici robot, Mars kayalarını delerek içinden tebeşir büyüklüğünde örnekler alacak. Bunlar yalıtılarak paketlenmiş olarak, gezegen yüzeyine bırakılan kutularda toplanacak.
Daha ileri bir tarihte gönderilecek olan bir öbür robot da bu kutulardaki örnekleri toplayarak, tahlilinin yapılması için Dünya’ya getirecek. Bütün bu çalışmalar NASA ile Avrupa Uzay Kurumu ESA’nın Mars Örnek Toplama misyonu ismiyle yaptığı işbirliği çerçevesinde gerçekleştiriliyor.
Lakin Perseverance, Mars’da bunun dışında bir çok bilimsel çalışma daha yapacak. Jezero Krateri Mars üzerindeki en bariz ve en iyi koruma olmuş delta örneği. Yani akar suların göle döküldüğü yerlere bıraktığı kaya, kum ve beklenen organik karbon örneklerinin oluşturduğu kat kat jeolojik yapı net bir formda görülebiliyor.
Williford “Batıdan yanlışsız gelen bir ırmak kraterin kenarına kadar yanaşıyor, sonra krater gölünün çabucak içinde ırmak ağzında olağanüstü bir delta oluşturuyor. Perseverance’ı bu deltanın çabucak önüne indirip orada inceleme yapmayı planlıyoruz” diyor.
İncelenecek deltada ırmağın kuzey batıdaki kayalardan kopardığı alüvyonlar var. Dr Williford, “Bu kumlu tortunun birbirine kaynaşma biçimi çok farklı. Deltanın oluşması sırasında suyun, getirdiği alüvyonla etkileşiminin tarihini de kayda geçirmiş oluyor. Bu kum taneleri ortasında yaşamış olabilecek her türlü canlının potansiyel ömür alanlarını oluşturuyor. Irmağın üst kısımlarında var olmuş olabilecek her türlü organik unsurun buraya da taşınmış olması lazım” diyor.
Jerezo Krateri uzun bir müddettir bilim insanlarının dikkatini çeken bir bölgede, uzaydan ölçüldüğü kadarıyla Mars’ta en fazla olivin (magnezyum ve demir silikatı) ve karbonat sinyalleri alınan, dev göktaşı çöküntüsü Isidis’in batı ucunda yer alıyor.
Dr. Williford karbonatlı minerallerin hayat izi bakımından değerine dikkat çekerek, bu minerallerin zenginliğinin, incelemenin bu bölgede yapılmasının kıymetli sebeplerinden biri olduğuna dikkat çekiyor.
Kraterin batı ucundaki deltadaki karbonatlı tortular, tekrar NASA misyonunun bilim danışmanlarından Western Washington Universitesi’nden Dr Melissa Rice ve çalışma arkadaşları tarafından tespit edildi. Rice, bu “marjinal karbonatların” sabunlu su boşaltıldığında banyo küvetine yapışmış olarak kalan sabun köpüğü kalıntılarına benzediğini anlatıyor.
Karbonatlar susuz ortamda, canlı hayat izlerini kristalleri içinde koruma edebilme özelliğine sahip. Bu formda milyarlarca yıl sonraya kalabilen biri de stromatolitler.
Bunlar, milimetrelerle ölçülen bakteri ve öteki tortuların oluşturduğu çok sayıda katman, vakitle daha büyük ve kubbemsi yapılara dönüştüğünde oluşabiliyor. Dünyada da bunun örneklerine suyun ve güneşin bol bulunduğu kıyılarda rastlanabiliyor.
Milyarlarca yıl evvel Mars üzerindeki Jezero Krateri de işte tam olarak bu biçimde stromatolitlerin oluşabileceği -ve bugüne izlerinin kalabileceği- bir ortamdı. Perseverance bu karbonatı bol kalıntıları inceleyecek ve buralarda geçmişte stromatolitler oluşup oluşmadığını belirleyecek.
Sherloc ismi verilen bir aygıt yardımıyla enteresan taş ve kayaların yakın plan fotoğrafları alınabilecek ve organik hususlar de dahil mevcut minerallerin ayrıntılı bir haritası çıkarılabilecek. Pixl ismi verilen bir öbür cihat ise bilim beşerlerine birebir bölgenin detaylı bir elementsel ya da kimyasal kompozisyonunu verecek.
Bu bilgi setini toplayan bilim insanları, biyolojik olarak kıymetli elementler, mineraller ve organik hususlar de dahil moleküllerin ağırlaştığı kısımlara odaklanacak. Dr Ken Williford bu yoğunluk bilhassa de belirli bir biçim içinde ağırlaşıyorsa bunun bir canlı formuna işaret edebileceğine dikkat çekiyor.
Burada bir çok farklı yolla ispat toplamak çok büyük değer taşıyor. Sırf manzaralı deliller bilim insanlarını Mars’da hayat olduğuna ikna etmeye kâfi değil. Çok büyük bir sürpiz olmazsa, bu son misyonda, kayalardan alınan örnekler Dünya’ya gelip tahlil edilene kadar elde edilen bulguların fakat mümkün canlı organizma izleri olarak tanımlanması bekleniyor.
Dr Williford, “Şekiller, tahminen bir katmandan bir katmana farklılaşan kimyasal ağırlaşmalar, yahut muhakkak katmanlarda organik unsurların çokluğu üzere canlı organizma izleri… Umduğumuz en büyük keşifler bunlar” diyor.
Ama Mars sırlarını çok da kolay vermiyor. “2019 yılında Mars misyonundan bilim insanları 3,48 milyar yıl evvel oluşmuş stromatolit fosil örneklerini incelemek üzere Avustralya’nın Pilbara bölgesine gittiler.
Dr Williford Mars’ta stromatolit örneklerini bulmanın Pilbara’dan çok daha güç olacağını zira Pilbara’daki oluşumlarla ilgili bilgilerin jeologların yıllarca sürdürdüğü çalışmalara dayandığını söylüyor. Halbuki Mars’ta çalışma daha yeni başlıyor.
Ancak Perseverance stromatolitlere benzeri şeyler bulamazsa ne olacak? Dünyada fosilleşmiş mikropları tek tek hücrelerine kadar tespit edebiliyoruz. Ancak bunları görebilmek için bilim insanları kayalardan kesitler alıyor onu kağıt inceliğine getiriyor ve mercek altında inceliyor. Perseverance ya da diğer bir robotun bunu yapması mümkün değil. Lakin yapması gerekmeyebilir.
Dr Williford “Bir mikrobun tek başına bulunması çok azdır. Bunlar varlarsa, topluluklar halinde yaparlar, birbirine tutundukları yapılar oluştururlar ki bunlar robot tarafından görülebilir” sözünü kullanıyor.
Krater yüzeyini inceledikten sonra bilim insanları robotun kraterin kıyılarına odaklanmasını ve kayalardan örnekleri almasını hedefliyor. Bunların dünyada incelenmesi ile krater gölünün yaşı, ne vakit nasıl bir tesirle oluştuğu da anlaşılabilir.
Ama kraterin kıyılarının enteresan olmasının bir diğer sebebi daha var. Büyük bir uzay cismi içinde su olan kayalara çarptığında büyük bir güç açığa çıkar ve ısınan suların kayaların içinde dolaşmasını sağlayabilir. Sıcak su kayalardaki birtakım minerallerin de erimesiyle hayat için gerekli ortamı sağlayabilir.
Perseverance’ın bu misyon sırasında kraterin kuzey doğusundaki Syrtis bölgesine gitmesi de ana misyonlar ortasında olmasa da hedefleniyor. Syrtis, Jezero’dan da eski bir bölge ve kraterdekinden farklı bir biçimde oluşmuş karbonatlı minerallerin bulunabilmesi ihtimali var.
Nihayet, şayet misyonun sonunda geçmişte Mars’da hayat olduğuna dair işaretler bulunamasa da incelemeler sona ermeyecek. Dünyaya geri getirilecek kaya örnekleri üzerindeki incelemeler bu bakımdan çok değerli olacak.
Ama misyon yeni sorular ortaya atabileceği üzere yeni karşılıklar da sağlayabilir. O denli ki küçük, çalışkan Perseverance robotu bize bildiğimiz her şeyi sarsıcı, komşumuz Mars’ı çok daha iyi anlayabilmemizin yolunu açan yeni ipuçları sağlayabilir, yeni bir sayfa açabilir.
Milliyet
