Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kriminal tipteki şahıslar bilhassa bayanlara değil kendini savunamayacak bireylere saldırıyor. Öfkelendiklerinde beyinlerinin düşünen kısmı devre dışı kalıyor zira hisleriyle hareket ediyorlar. Suçluluk ve pişmanlık da hissetmiyorlar, bu şahıslara taban değil azamiden ceza vermek lazım” dedi. Tarhan, trafikte atağa uğrayanlara kapılarını kitlemelerini ve araçtan çıkmamalarını tavsiye etti.
3 farklı tipte trafik magandası var
Yaşanan bu hadiselerin ne birinci ne de son olacağını söyleyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Muhakkak bu üslup vakalar ortaya çıkıyor. Trafik magandası olan failleri incelediğimizde üç tane insan tipi görüyoruz. Birincisi engellenme eşikleri düşük ve suça maharetli kriminal şahıslar. Bu bireyler her istediklerinin olmasını istiyor ve tıpkı vakitte öfke ile sonuç almayı doğal kabul ediyor. Bilerek yapıyorlar. Öbür bir küme ise maganda olarak görünen, tahminen husus kullanan ya da alkolün tesirindeki bireyler. Üçüncü kişi tipi ise zımnî depresyonda olanlar. Bu tipteki şahıslar depresyonlarını öfke halinde söz ediyorlar. Aslında daha sonradan da ‘neden yaptım?’ diye pişman oluyorlar” dedi.
Kriminal bireyler suçluluk ve pişmanlık hissetmiyor
Tarhan, ‘Bu yaşanan hadiselerde karşımıza çıkan şahısların büyük çoğunluğu da üçüncü kümede. Üçüncü küme ise önlenebilir olan şiddet grubundadır. Tedavisi ve tahlili olan şiddet grubundadır” dedi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Şiddet uygulayan kriminal tip birisiyse yani suça maharetli, merhamet duygusu olmayan, acımasız bir şahıssa bu şahıslara ceza verilirse bile asgariden değil azamiden vermek lazım. Zira bu şahıslar suçluluk ve pişmanlık hissetmiyorlar. Aslında gerçek maganda bunlardır. Bu şahıslar duruşmaya çıktığı vakit kravat taktı diye hakim ve savcıların bırakmaması gerekiyor.”
Bayanı değil güçsüzü maksat alıyorlar
Şiddetin trafikte olduğu üzere konutta de olduğunu söz eden Tarhan, “Bu şiddeti bayana yönelik şiddet olarak mı algılayacağız yoksa zayıfa yönelik şiddet olarak mı algılayacağız? Bayana yönelik şiddet dediğimiz vakit bayan erkek savaşlarına itmiş oluyoruz. Konuttaki şiddet görüntülenemiyor ancak bundan farklı değil. Bu bayana yönelik şiddet değil, kendini savunamayacak bireye yönelik şiddettir.
Kendilerini engelleyeni düşman görüyorlar
Öfke anında insan beyninin nöradrenalin üzere kimyasallar salgıladığını söyleyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan kelamlarına şöyle devam etti:
“Karanlığın beş atlısı denilen beş küme kimyasal var. Kin, öfke, nefret, kıskançlık, düşmanlık. Bu histe da beyin kendine yönelik kimyasallar salgılıyor. Öfkede de beden savaş-kaç yansısı veriyor. Güç kaynaklarını kana pompalar ve yağ asitleri artar, glikoz artar, kanda şeker artar. Savaş yahut kaç reaksiyonudur bu. Kişi burada savaş yansısı verdiği için gözü artık hiçbir şey görmez,kendisini engelleyen kişiyi de düşman üzere görür. Öfkeli insan hisseden beyni ile hareket ediyor, düşünen beynini devre dışı bırakıyor. Bu türlü durumlarda akıllı olan bireyler nasıl davranmalı? O kişinin hisseden beynini değil de düşünen beynini harekete geçirmek kıymetli. Bunu yaptığınız vakit o kişiyi kendi savaş alanınıza çekersiniz. Bu anlarda mağdur olan kişi, öfkeli bireye reaksiyon verirse bu durumda güç savaşları başlar. Zayıf olan kaybeder.”
Şiddet karşısında ‘Donakalım Tepkisi’ vermeli
‘Ailede eşiniz bağırıp çağırmaya başladığında sakin olmasını ve düşünmesini sağlarsanız bunu yapacaktır’ diye konuşan Tarhan kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Öfkelenen kişi bağırıyorsa sende ona bağır, o tabak fırlatıyorsa sende ona fırlat, ya da o senin üzerine geliyorsa sende onun üzerine git üzere yaklaşım yerine şayet kelamdan anlamayacak birisiyse donakalım reaksiyonu vermek gerekiyor. Öfkenin sonucunda ekseriyetle cinayetlerin çıkma sebebi de iki tarafın birebir formda birbirine yaklaşmasıdır. Yani bu bireylere karşı sessiz kalıp beklemek gerekiyor. Donakalım yansısı onun şiddetinin ilerlemesini pürüzler. Donakalım yansısını vermeyip ona yanıt yetiştirmeye çalışmak daha çok körükler. Onun aslında orada muhakemesi ve zihin denetimi bozulmuş. O denli yapmamız vakası daha çok büyütmeye sebep olur. Bu türlü durumlarda kendimizi ezdirmeyeceğiz ancak aklımızı kullanacağız. Kendimizi hislerimizle değil aklımızla koruruz.”
Imaj kaydı karşı tarafın öfkesini artırıyor
Trafikte kendine yönelik bir atak varsa kişinin araçtan çıkmaması gerektiğini vurgulayan Tarhan, “Mümkünse çabucak camları kapayıp ‘donakalım tepkisi’ verilmeli. Telefonla kayıt alınması karşı tarafın öfkesini daha çok arttırır. Aslında bu türlü durumlarda öfkelenen kişi bağıracak, çağıracak, bir iki defa arabayı tekmeleyip gidecektir. Şayet kelamdan anlayacak üzere bir izlenim varsa dışarı çıkıp yapılabilir. Lakin bu türlü durumlarda donuk, tabirsiz reaksiyon vermek gerekiyor. Tabirsiz reaksiyonla karşı taraf sizi düşman üzere görmemeye başlıyor. Şiddet davranışıyla yaklaşan biriyle denk gelirsek birinci reaksiyonumuzun ekseriyetle donakalım yansısı olması, dur bekle olması gerekir. Karşılık vermemek gerekiyor. Şayet reaksiyon vermeye çalışırsak risktir bu durumda” diye konuştu.
İkna metodu ile karşı taraf sakinleştirilebilir
İkna sistemi ile hadise çıkaracak kişinin sakinleştirilebileceğini belirten Tarhan, “Bu bir metottur. Bu üzere sistemler, öfke anında insanlara karşı yaklaşılabilen ve vakaya has durumlardır. Manzaralardaki hanımefendi üzere hadise yerinde görüntü çekildiği vakit karşı taraf daha çok öfkeleniyor. Tehdit olarak algılamış, daha da çılgına dönmüş. Bu türlü durumlarda etraftakilerin de itidalli olması gerekiyor. Sıfır mimik ile ona yaptığının yanlış olduğunu anlatmamız ve sakinleşmesini beklememiz lazım. Beş dakika bile olsa öfkesinin geçmesini bekleyeceğiz. İkincisi, bu türlü durumlarda karşı tarafa reaksiyon vermezsek elinde silah varsa bile o silahı kullanmıyor. Burada duygusal zekâsı üstün şahıslar öfke idaresini iyi yaparlar” dedi.
Öfke ekseriyetle bulaşıcıdır
Tarhan, ‘Öfke çoklukla bulaşıcıdır, öfkelenen kişiyi sevenler onun öfkesini satın alırlar ve hatta onun öfkesiyle beslenirler’ dedi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Öfke o denli bir histir ki çok enteresan. Öfkeyle beslenen kişilikler vardır. Öfkelenmediği vakit rahatsız olurlar. Birden fazla önlenebilir öfke. Bu hadiselerin yüzde 60-70’i şayet tedavi olsalar öfke denetimi konusunda avantaj sağlar. Onun için öfke denetimi sorunu olanlar varsa bu sorun yaratmıyor demesinler. Öfke denetimiyle ilgili dürtü denetim yollarıyla terapi yapılıyor. Uzun bir sistem fakat şu anda psikiyatride çok yararlı ilaçlar var. Bağımlılık yapmayan, otomobil kullanılmasına mani olmayan, çalışanların ve öğrencilerin de kullandığı ilaçlar var. O ilaçlarla öfke denetimini yüzde 50-60 oranında toplumda azaltmak mümkün.”
Öfke denetiminde artış var
Günümüzde öfke denetiminin 50 yıl öncesine nazaran arttığını tabir eden Tarhan, “Çünkü toplumsal ve ekonomik hareketlilik var. Beşerler daha çok şey istiyorlar ancak güçleri daha az. Önemli bir tüketim çılgınlığı, tüketim iktisadı var. Neden sinirlisiniz diye soruyorsunuz ekonomik durum diyor. Bakıyorsunuz aslında o kişinin geliri temel gereksinimlerine kâfi lakin daha lüksü olsun istiyor. Çıta yükselmiş, beklentiler yükselmiş. Yükselince, elde edemeyince öfke ortaya çıkıyor. Modernizmin getirdiği bu durum da öfkeyi arttıran bir sebep” diye konuştu.
Bayanlar 3 misli fazla depresyon yaşıyor
Bayanların öfkelenecek bir durum olduğu vakit, engellendiği, kendini makûs hissettiği vakit hislerini ağlayarak tabir ettiklerini söyleyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kadınlarda 3 misli daha fazla depresyon vardır lakin erkeklerdeki depresyonun his sözü öfke halindedir. Beyindeki yapılanma nedeniyle erkek yahut bayan kendilerine his eğitimi yapmışlarsa öfke ve ağlama denetiminde yerine ve vaktine nazaran denetim edebilirler. Aslında erkeğin öfkeli olması demek bayanın ağlamasıyla eş bedeldir. Bunu bilmek gerekir. Öfke erkeklerde 2-3 misli daha fazla. Hisleri öfke formunda söz ediyorlar” dedi.
Kimi öfkeler hastalıktan kaynaklanıyor
Birtakım durumlarda his durum bozukluğu rahatsızlığının görüldüğünü belirten Tarhan, “Öfke biçiminde ortaya çıkıyor ancak bakıyoruz ki eşik altı his durum bozukluğu var. Öfkeliliği hastalıktan kaynaklanıyor. His durum düzenleyici tedavilerle düzelebiliyor. Bunun için öfkeli olup sonradan pişman olanlar varsa tedavisi var ve planlı bir tedavi yapılırsa çok faydalanıyorlar. Lakin öfkeyle beslenip vazgeçmek istemiyorsa bu bireylerin bedel ödemesi lazım. İç denetim yapamıyorsa dış denetim gerekiyor. Ona davranışların doğal sonucunu yaşatmak gerekiyor. Gerekiyorsa ceza verilir, yoksun bırakılır. Aile içerisinde de bu geçerli” halinde konuştu.
Öfkeyle sonuç almayı çocuklukta öğreniyoruz
Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Öfkeyle sonuç almayı, öfkeyle elde etmeyi çocukluğumuzda öğreniyoruz” dedi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Çocuk küçükken vur oğlum, aslansın oğlum, yap oğlum şekli büyütürsek o çocuk ileride öfkeyi öğrenir. Öfkeyi küçük yaşta farkında olmadan öğretiyoruz. Öfkeyi bastırmak gerçek değil, öfkeyi öğütmek gerekiyor. Öfkeyi bastırdığımız vakit içimize yöneliyor, tansiyon yükseliyor, damar direnci artıyor, mide bağırsak spazmı oluyor, bağışıklık sistemi baskılanıyor, alerjik hastalıklar çıkıyor. Birçok hastalık içe yönelmiş öfkeyle ilgili. Öfkeyi bastırmak yok etmek yanlışsız değil,öfkeyi öğütmek ve yönlendirmek gerekiyor. Toplumu öfkeliliğe, aile içindeki şiddeti azaltmak için ceza vermek yerine sanata müziğe, edebiyat üzere alanlara yönlendirmek gerekiyor. Osmanlıda kasaplara bir ay bahçıvanlık yaptırırlarmış, merhamet hislerinin azalmaması için. Merhamet duygusu azaldığı vakit öfkelilik artıyor. Karşı tarafı karınca üzere görmeye başlıyor. Bu türlü bir kültürden geliyoruz.”
Şiddete karşı ‘Doyum erteleme modülü’ var
‘Yumurtayı kullandıktan sonra kabuğunu kırmayın, öfkenizi beslemeyin’ anlayışını bilimsel olarak kazanmamız gerektiğini tabir eden Tarhan, “Dünyada bilimsel olarak artık bunlar keşfedilemeye başlandı. İnsanın içindeki yırtıcı hisleri denetim edebilmesinin bilimsel bir metodolojisi var. Bunları yapabilirsek şayet emin olun birçok kişi öfkesini tabir etmeyi öğrenir. Aile içerisindeki şiddet konusunda doyum erteleme modülü var, öfke denetimi ile ilgili modül var. Modül modül insanlara bunları öğretiyoruz. Bunları öğretirsek emin olun birçok öfke vakası azalır. Öfkenin sebebini bulmamız gerekiyor. Öfkeye itfaiyeci modeliyle yaklaşmamız gerekiyor. Bir yerde yangın çıktığı vakit evvel söndürülür, sonra soğutulur, sonra sebebi araştırılır. Öfke anında da bu modeli uygulamamız gerekiyor” dedi.
Öfke krizine karşı eğitim almak gerekiyor
Tarhan, öfkelenen kişinin de haklı olabileceğini belirtti ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Haksız yere biz farkında olmadan onu sinirlendirecek bir şey de yapmış olabiliriz. Kimi durumlarda da kendi kusurumuzu da karşı tarafa fark ettirebilirsek karşı taraf da dejenere, psikopat dediğimiz cinsten değilse o kişi de bu türlü durumlarda çabucak alttan almaya başlıyor. Öfke krizine karşı eğitim almamız lazım. Şu anda buna karşı en hoş sistem öfke denetimi eğitimidir. Karşı tarafın öfkesiyle karşılaşınca ne yapacağımız da, kendi öfkemizle nasıl başa çıkacağımız da değerli. Öfke denetimi eğitimi modülleri var. Bu modülün en kıymetli özelliği ise sebebe inmemektir. Bu türlü durumlarda sebebe girmeden durumu anlamak, konuşmak kıymetlidir. Çabucak savunmaya geçmek de risklidir.”
Vakaların yüzde 30 – 40’ı ceza gerektiriyor
‘Kriminal tipse, suça mahirse, geçmişte sabıkası yahut alkol, husus üzere etkenler varsa davranışının karşılığı maddelerde neyse onu ödemesi gerekir’ biçiminde konuşan Tarhan, “Ama kişi bunu yapmış, sonradan da pişman olmuşsa samimi pişmanlık varsa bu türlü durumlarda verdiği bir ziyan varsa onun telafisini yapar. Lakin bu vakalar sık oluyorsa bu durum tedavisi olan bir durum. Bu stil öfkelilik durumları kişinin kişilik yapısına nazaran değişiyor. Kişinin ömür ideolojisine nazaran değişiyor. Örtülü bir depresyon var mı? Art planda his durum bozukluğu var mı? Hatta kimi durumlarda klinik tarif almıyor lakin eşik altı his durum bozukluğu oluyor. Tutarsız istikrarsız şahıslar olabiliyor. Bunlar önlenebilir öfke. Tedavisi olan, önlenebilir bir öfke. %30-40’ı ceza gerektiren hadiselerdir. Bu nedenle bu türlü durumlarda öfkelenen kimseye kızmak değil, acımak lazım. Zira öfkelenen kişi, kuyuya düşmüş, çıkamayan kişi üzeredir. Öfkeli bireylere kızmak yerine nasıl yardım edebiliriz diye düşünmemiz lazım” diyerek kelamlarını sonlandırdı.
Milliyet
