Son dakika haberine nazaran, Marmara Üniversitesi Etraf Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, “Mayıs ayında Türkiye genelinde virüsü görememeye başladık. 81 vilayetteki numunelerde, bıçakla kesilir üzere bütün tahliller negatif sonuç vermeye başladı. Biz bunu çok önemli araştırdık. Haziran, Temmuz, Ağustos aylarımız bununla geçti ve primeri değiştirdik. N1N2 bölgesine hitap eden primere geçtik. Tıpkı tarihlerde, dünyada da çıkmış olan yayınlar. O tarihlerde virüste bir mutasyon olduğunu çok net gösteriyor. Biz de numunelerimizi sekans tahliline gönderdik, sonuçları bekliyoruz. O mutasyonu herhalde biz de bu sonuçlarda göreceğiz. Yani biz de atık sularda bu mutasyonu çok net olarak görebildik.” dedi.
ÇALIŞMALAR NİSAN AYINDA BAŞLADI
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Türkiye’de koronavirüsün dağılımına ait ayrıntılı bilgi edinmek ve erken ikaz sistemini geliştirmek emeliyle, Türkiye Su Enstitüsü Başkanlığı koordinatörlüğünde çalışma yapılacağını duyurmuştu. Nisan ayından bu yana devam eden çalışmalarda, Türkiye genelindeki atık sularda virüs taraması yapılmaya devam ediliyor. Virüsün yayılımının daha sağlıklı bir biçimde gözlemlenmesini sağlayan bu kapsamlı çalışmalarda Türkiye, Avrupa ve Afrika’da öncü ülke olarak anılıyor. En büyük gayelerinden birinin yaptıkları ölçümleri olay sayıları ile ilintilemek ve ortalarında bir korelasyon kurabilmek olduğunu söyleyen Marmara Üniversitesi Etraf Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, bunun erken ihtar sistemi için değerli olduğunu vurguladı. Asemptomatik hadiselerin fazla olması nedeniyle, toplumdaki koronavirüs yayılımını çok daha sağlıklı bir halde gösterilmesini sağlayan çalışmalarının şimdiki datalarını Doç. Dr. Kocamemi, Demirören Haber Ajansı’na (DHA) anlattı.
ATIK SULARDAKİ VİRÜS BÖLGE BÖLGE RENK SKALASI İLE GÖSTERİLİYOR
Nisan ayından bu yana devam eden çalışmaların sonucunda, Türkiye’deki koronavirüs yayılımını gösteren haritalar oluşturduklarını anlatan Kocamemi, şunları söyledi:
“Nisan ayında Tarım ve Orman Bakanlığı’nın başlattığı bir proje bu. Türkiye Su Enstitüsü koordinatörlüğünde. Nisan ayında biz Türkiye’nin 81 vilayetinden numuneleri toplamaya başladık, Haziran ayına kadar bu toplama süreçleri devam etti ve bunlarda SARS-CoV-2 qPCR tahlilleri gerçekleştirdik. Bunun sonucunda, Nisan ayında esas 7 kentimizde kovid-19 olaylarının yaygın olduğunu gözlemledik. O tarihlerde, haritadan da görüleceği üzere Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinde, Karadeniz bölgesinde, Akdeniz’in bilhassa doğu kesitinde çok fazla olay yoktu. Yüklü olarak İstanbul, Bursa, İzmit, İzmir, Konya vilayetlerinde kovid-19 hadisesi daha fazla görmüştük. O tarihlerdeki demeçlerimde de belirttiğim üzere, bizim bir sonraki gayemiz rutin tahliller yaparak bir erken ihtar sistemi oluşturmaktı. Bu gayeyle da biz 22 tane pilot kent belirledik. Bu kentleri belirlerken, haritada da gördüğünüz üzere, Sıhhat Bakanlığı’nın belirlediği 12 tane bölgeyi baz aldık.
Her bölgede en az bir kent olacak formda, hadiselerin fazla olması beklenen bölgelerde ise birden fazla kent belirledik. Ve şu anda Türkiye’de belirlenen 22 pilot kentten 2-3 haftada bir numune alınıyor. Burada İstanbul’u hariç tutuyorum zira İstanbul’da hali hazırda olaylar çok fazla. En fazla yoğunluğun olduğu yer baştan beri İstanbul’du. Onun için İstanbul’dan her hafta numune alıyoruz ve tekrar Devlet Su İşleri (DSİ)’nin yardımıyla, numunelerin qPCR tahlilleri gerçekleştiriliyor. Ancak raporlamada bir değişiklik yaptık zira anladık ki, bizim bu pahaları bu halde belirtmemiz, insanlarda bir hissiyat yaratmıyor. Bu emelle da bir renk skalası belirledik. Birebir Sıhhat Bakanlığı’nın yaptığı üzere, atık sulardaki bu virüs yayılımını haritalar üzerinde nasıl belirleriz skalası bu skala. Koyu yeşil olayların çok yüksek olduğunu, açıldıkça da olayların azaldığını gösteriyor. Orada bir sarı renk görüyorsunuz, o sarı renk de bizim dedeksiyon limitimiz. Yani qPCR aygıtının bir dedeksiyon limiti var. Bunun altındaki bedeller ya o bölgede olayların çok düşük olduğu ya da hiç olmadığı manasına geliyor.”
“MAYISTA ATIK SULARDAKİ MUTASYONU ÇOK NET GÖRDÜK”
Çalışmalar sıkıntısız bir halde devam ederken, Mayıs ayında birden atık sulardaki virüsü görememeye başladıklarını tabir eden Kocamemi, o tarihlerde virüsün mutasyona uğramış olabileceğini lisana getirerek şöyle konuştu:
“İlk evvel İstanbul’un haritasından bahsedeyim. Burada haftalık olarak alınıyor ve iki adet arıtma tesisi belirledik. Bu arıtma tesisleri çok büyük, Avrupa’da emsali olmayan arıtma tesisleridir. Ambarlı Atık Su Arıtma Tesisi, Avrupa Yakası’nı temsil ediyor ve 1,5 milyon bireye hitap ediyor. Paşaköy ise Anadolu Yakasını. Anadolu Yakasında 1 milyon şahsa hitap eden tesisler. Yani şöyle söyleyeyim, bu tesislerden bir numune alıp baktığınızda 1 milyon ve 1,5 milyon şahıstaki yayılıma bakmış oluyorsunuz. Renk değişimlerini görüyorsunuz. Nisan ve Mayıs aylarına olayımız çok ağırdı, sonra bir azalma görüldü. Şu tarihlerde ise İstanbul’da olay sayılarında artış olduğu renk skalasında da görülüyor. Ortadaki boşluğun sebebi şu, biz qPCR’da RDRP genine hitap eden bir primer kullandığımızdan bahsetmiştik. Bu olağan çok teknik ancak değerli bir bilgi. Virüsün bir genomu var ve bu genomun değişik bölgelerine hitap eden primerler var. Biz evvel RDRP bölgesine hitap eden primerlerle çalışmaya başladık. Virüsü çok de hoş redekt ediyorduk. Ama sonrasında, Mayıs ayında Türkiye genelinde virüsü görememeye başladık. 81 vilayetteki numunelerde, bıçakla kesilir üzere bütün tahliller negatif sonuç vermeye başladı. Biz bunu çok önemli araştırdık. Haziran, Temmuz, Ağustos aylarımız bununla geçti ve primeri değiştirdik. N1N2 bölgesine hitap eden primere geçtik. Tıpkı tarihlerde, dünyada da çıkmış olan yayınlar. O tarihlerde virüste bir mutasyon olduğunu çok net gösteriyor. Biz de numunelerimizi sekans tahliline gönderdik, sonuçları bekliyoruz. O mutasyonu herhalde biz de bu sonuçlarda göreceğiz. Yani biz de atık sularda bu mutasyonu çok net olarak görebildik. Primeri değiştirdiğimiz noktada, virüsü çabucak yakalamaya başladık.”
“TRABZON’DA ŞU AN HADİSE ÇOK AZ ÜZERE GÖRÜNÜYOR”
Çalışmaları sonucunda oluştukları haritalara bakıldığında, Kasım ayı prestijiyle hadiselerin Türkiye geneline yayıldığını söz eden Bilge Alpaslan Kocamemi, şunları söyledi:
“Türkiye geneline baktığımızda bu 3 harita artık bizim bütün çalışmalarımızı sonucunu gösteriyor. Birinci harita Mayıs, ikincisi Ekim, üçüncü harita ise şu anki durumu gösteriyor. Mayıs ayında sarı bölgeler, kovid-19 olaylarının olmadığı bölgeler. Daha çok makul başlı vilayetlerde; İstanbul, Konya, İzmir üzere vilayetlerde varken, Ekim ayında bu hadiseler Türkiye geneline bir yayılım göstermiş. Ancak Kasım prestijiyle bütün Türkiye geneline kovid-19’un yayılmış olduğunu bu haritalar ne yazık ki çok net gösteriyor. Trabzon vilayetinde şu anda ya hadise sayısı çok düşmüş vaziyette, ya dedeksiyon limitinin altında ya da hadise sahiden yok üzere denecek kadar azalmış durumda. Olağan burada arıtma tesislerinin tipi de kıymetli. Trabzon ön arıtması olmayan bir vilayet. Bunlar da faktör olabilir lakin Trabzon’da şu an hadise çok az üzere görünüyor.”
En büyük maksatlarından birinin, bu ölçümleri hadise sayıları ile ilintilemek ve ortalarında bir korelasyon kurabilmek olduğunun altını çizen Kocamemi, şöyle devam etti:
“Çünkü erken ihtar sistemi için bu çok değerli ve hakikaten hadise sayısındaki artış gözlenmeden, biz atık sulardaki artışı 3-4 gün evvel gözlemlemeye başlıyoruz. Lakin maalesef ki laboratuvar imkanları çok kısıtlı olduğu için, Tarım ve Orman Bakanlığı önemli bir özveriyle laboratuvarlarını bize açtı ancak tekrar de yetmiyor. Bu laboratuvarların kapasitesi ve sayısı daha faza olsa, o vakit rutin tahlilleri daha sık yapabileceğiz ve o vakit daha erken ikaz sistemi üzere çalışabileceğiz. Fakat biz yeniden de hadise sayıları ile ilintilemeye çalıştık. Bildiğiniz üzere, Sıhhat Bakanlığımız hadise sayılarını bölgesel olarak raporluyor. Biz de vilayetlerin bulunduğu bölgelerin olay sayılarını bu tabloda, pembe sütun grafikleri hadise sayılarını, lacivert olan ise bizim ölçtüğümüz virüs yüklerini gösteriyor. Burada çok değerli iki şey var, Vilayetlerdeki yayılımın arttığını çok net görüyorsunuz. Vilayetler sayısı giderek artıyor. İkinci konu, hadise sayıları çok düşük olduğu vakitlerde bile, biz atık suda çok yüksek virüs konsantrasyonları görüyoruz. Bence bu çok kıymetli. Siz olay sayısını çok az zannediyorsunuz lakin asemptomatik hadiseler çok fazla olduğu için, siz bunu atık suda çok rahatlıkla görebiliyorsunuz. Atık sulardaki SARS-CoV-2 testleri size, toplumdaki kovid-19 yayılımını daha sağlıklı, bilhassa asemptomatik olayların daha sağlıklı kıymetlendirilmesine imkan verdiğini, bu iki grafik karşılaştırması bize çok net olarak gösteriyor. Bu sonuçları Tarım ve Orman Bakanımız Bekir Pakdemirli’ye sunuyoruz. Kendisi de gereken değerlendirmeleri grubu ile yapıyorlar.”
EN FAZLA HADİSE OLAN VİLAYETLER İSTANBUL, BURSA, ANKARA
Bu haritalar sayesinde bölgesel karantinaların yapılabileceğini vurgulayan Kocamemi, “Şu an en yüksek vilayetler İstanbul, Bursa, Ankara. Samsun’da da biraz daha artış var. Doğu vilayetlerinde Ekim ayında bir yükseliş oldu. Ancak şu an bir azalışa geçti. Natürel haftalık olarak çok önemli değişimler olabiliyor. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bu biçimde değişti. Mesela Elazığ’da Ekim’de çok yüksek kıymetler var, fakat şu an açık yeşile dönmüş durumda Elazığ. Yani hadise sayılarında azalma var. Adana ve Mersin’de de azalma oldu. Şanlıurfa da çok yüksek bu ortada. Van’da hiç yoktu, artık var. Bu haritaları daha süratli bir biçimde oluşturabilirsek, bölgesel karantinalar yapılabilir. Bu karantinayı çift taraflı düşünmek lazım. Biz daima ‘vaka sayısı yüksek olan kentler karantinaya alınır’ üzere düşünüyoruz lakin aslında olay sayısı düşük olan yerlerde de karantina yapılabilir. O kenti vakasız olarak koruma edebilmek ismine. Mesela Trabzon vilayetinde şu an bir hadise yoksa, öbür vilayetlerle irtibatı kesilebilir” tabirlerini kullandı.
Yaptıkları çalışmaların öbür ülkeler tarafından çok büyük övgü aldığını ve Avrupa’nın hiçbir ülkesinde, atık sularda Türkiye kadar kapsamlı bir çalışmanın yapılmadığını lisana getiren Bilge Alpaslan Kocamemi, şöyle devam etti:
“Çok büyük bir onurla söyleyebilirim ki Türkiye Avrupa’da, Afrika’da yürütülen çalışmalarda öncü ülke olarak anılıyor. Birçok webinar’a davet ediliyoruz. Bunlar çok büyük kapsamlı webinarlar. Örneğin iki gün evvel ben Avrupa Birliği (AB)’nin bir webinarına davet edildim Tarım ve Orman Bakanlığı ismine. Bütün Avrupa ülkelerinin SARS-CoV-2’nin atık sulardaki çalışmalarının sunulduğu bir webinardı. Ve inanın, çok büyük övgü aldık. Türkiye’deki kadar kapsamlı bir çalışma Avrupa’nın hiçbir ülkesinde şimdi yok. Bu manada öncü ülke olarak anılıyoruz. Bunu büyük bir gurur ile söyleyebilirim. Tarım ve Orman Bakanlığı da bu webinarlarda çok büyük övgüler alıyor. Yaptığımız çalışmaların dünyada bu formda lanse edilmesi çok gurur verici bizler için lakin alışılmış en büyük niyetimiz, bu çalışmaların ülkemiz için bir artı bedele dönüşmesi. Bu manada da umuyorum ki yakın gelecekte Sıhhat Bakanlığımız tarafından bu bilgilerimiz daha dikkatli bir biçimde incelenecek ve fonksiyonellik kazanacaktır. En büyük ümidimiz bu. Proje grubu olarak, bir erken ikaz sistemi olup, kentlerde bu tahlillere nazaran lokal karantina tedbirleri alınmasını ümit ediyoruz.”
Milliyet
