Günlük minimum fiyat de brüt 119.25 lira oldu. Taban fiyat yaklaşık 7 milyon çalışanı ilgilendiriyor ancak toplumsal güvenliğe mevzu neredeyse tüm süreçler taban fiyata nazaran belirleniyor. Hal bu türlü olunca da yeni taban fiyatla birlikte; doğum ve askerlik borçlanmasından işsizlik maaşına, genel sıhhat sigortası priminden isteğe bağlı sigortalılık ödemelerinden ferdi emeklilik sistemi kesintilerine kadar tüm ödemeler de değişti ve haliyle arttı. Hatta o denli ki, aksi açıklama yapılmazsa, koronavirüs salgını nedeniyle bugün milyonlarca çalışanın aldığı kısa çalışma ödeneği de yeni taban fiyatla birlikte artacak.
Hürriyet’ten Noyan Doğan’ın yazısı:
Evvel, Minimum Geçim İndirimi (AGİ) ile başlayayım. Yeni taban fiyatla birlikte çalışanın; bekar, evli, eşinin çalışıp çalışmaması ve çocuk sayısına nazaran alacağı AGİ, aylık 268 lira ile 456 lira ortasında değişecek. Buna nazaran, 2021 yılında bekar bir çalışanın eline 2.825,9 lira geçecek. Evli ve eşi çalışmayan emekçinin AGİ dahil eline 2.879,5 lira; eşi çalışmayıp 1 çocuğu olanın 2.919,8 lira, eşi çalışmayıp 2 çocuğu olanın 2.960 lira, eşi çalışmayıp 3 çocuğu olanın 3 bin 13 lira geçecek. Eşi çalışan emekçi AGİ dahil aylık 2.825 lira alırken; eşi çalışıp 1 çocuğu olanın 2.866 lira, eşi çalışıp 2 çocuğu olanın 2.906 lira, üç çocuğu olanın ise eline 2.960 lira fiyat geçecek.
PRİMLER YÜKSELDİ
Pekala, 2021’de taban fiyatla birlikte neler değişecek? Tek tek anlatayım.
İşsizlik maaşı arttı. Çalışanın ortalama brüt yararının yüzde 40’ı kadar işsizlik maaşı ödeniyor. En fazla işsizlik ödeneği ise aylık brüt taban fiyatın yüzde 80’ini geçemiyor. 2021’de minimum fiyatla birlikte en düşük işsizlik maaşı 1.431 lira, en yüksek işsizlik maaşı da 2.862 lira olacak.
Genel sıhhat sigortası primlerini kendi ödeyenlerin ödemeleri de yükseldi. Geliri brüt minimum fiyatın üçte birinin altında olan bireylerin primlerini devlet karşılıyor. Geliri bunun üzerinde olanlar ise primlerini kendi ödüyor. Ödenen aylık prim meblağı ise brüt taban fiyatın yüzde 3’ü. 2021 yılında genel sıhhat sigortası için ödenecek aylık prim meblağı 107.3 liraya çıktı. Böylelikle 2021’de yıllık 1.287 lira ödeyenler, devletin sunduğu sıhhat hizmetinden yararlanabilecek.
Yeni yılda isteğe bağlı sigortalı olacakların ödeyecekleri aylık primler de yükseldi. İsteğe bağlı sigortalılıkta ödenecek prim fiyatını kişi kendi belirlese de primin üst ve alt sonu var. En az brüt minimum fiyatın yüzde 32’si, en çok da brüt minimum fiyatın 7.5 katının yüzde 32’si kadar prim ödenebiliyor. 2021 yılında isteğe bağlı sigorta yaptıracaklar en az 1.144.8 lira ödeyecekler. Primlerini yüksekten ödemek isteyenler ise en çok 2021’de 8.586 lira yatırabilecekler.
Emekli olabilmek için prim gün sayısı yetmeyenlere tanınan doğum ve askerlik borçlanmalarının fiyatı da yeni taban fiyatla arttı. Doğum ve askerlik borçlanması yapmak isteyenler gelecek yıl en düşük 1.144.8 lira, en yüksek 8.586 liraya borçlanabilecekler.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ
45 yaş altı çalışanların patronları tarafından Ferdi Emeklilik Sistemine (BES) dahil edilmesine imkan tanıyan otomatik BES’te maaşlardan yapılan kesinti meblağı da arttı. Çalışanların her ay brüt maaşlarından yüzde 3 kesilerek, BES’e aktarılıyor. 2020 yılında minimum fiyatlı bir çalışanın aylık maaşından 88.3 lira kesiliyordu, yeni yılda maaşlardan 107.32 lira kesilecek.
2021’de minimum fiyatlı çalışanların alacakları kıdem tazminatı da yükseldi. Toplam kıdem tazminatı çalışanın son aldığı aylık giydirilmiş brüt fiyatın, işyerinde çalışılan yılla çarpılması ile hesaplanıyor. 2021’de taban ücretlinin kıdem tazminatı brüt 3.577.50 lira üzerinden hesaplanacak.
Şayet aksi bir karar açıklanmazsa yeni minimum fiyatla birlikte kısa çalışma ödeneği alanların maaşları da artacak; bilhassa de minimum fiyatlı çalışanların. Sigortalının son 12 aylık prime temel karına nazaran hesaplanan günlük ortalama brüt karının yüzde 60’ı kısa çalışma ödeneği olarak ödeniyor. Kısa çalışma ödeneği fiyatı, aylık taban fiyatın brüt fiyatının yüzde 150’sini geçemiyor. Malum kısa çalışma ödeneği de 2021’in şubat sonuna kadar uzatıldı. Buna nazaran yeni yılda en düşük kısa çalışma ödeneği 2.146 lira olurken, çalışan en fazla 5.366 lira ödenek alabilecek.
FİYATI NASIL KORUYACAĞIZ?
Minimum fiyatın gündemde olduğu bugünlerde taban fiyat üzere hukuk sistemimizde fiyatı muhafazaya yönelik getirilen öbür düzenlemelerin de açıklanmasının yerinde olacağı fikrindeyim. Zira hukuk sistemleri emekçilerin elde edeceği minimum geliri belirlemekle birlikte bu gelirin eksiksiz olarak elde edilmesini de teminat altına almayı gayeler.
Milliyet’ten Cem Kılıç’ın yazısı:
Bu teminat bulunmazsa belirlenen minimum fiyat kâğıt üzerinde bir meblağ olur, gerçek hayatta çalışanlar bu meblağın çok daha altında çalışmak zorunda kalır. Bugünkü yazımda fiyatın korunmasına ait kurallara değineceğim.
Fiyat ödemelerinde farklı periyotlar belirlenebilir. Ancak fiyatın çok sık ödenerek personel tarafından çabucak harcanmasının önüne geçmek ve de çok aralıklı olarak ödenerek personelin uzun müddet fiyatsız çalışmasını engellemek için fiyat ödeme devirleri sonlandırılmıştır.
Vaktinde ödeme…
Kanuna nazaran fiyat en erken haftada bir, en geç ise ayda bir ödenebilir. Patron çalışanın fiyatının iki ayda bir ödeneceğine ait bir düzenleme yapamaz.
Fiyatın ayda bir ödeneceğine karar verilmesi halinde, patron ödeme yapacağı ayda, evvelki ayda ödeme yaptığı günden daha ileri bir günde ödeme yapamaz. Örneğin, bir evvelki ay fiyatlar ayın 8’inde yatırılmışsa, bir sonraki ay en geç 8’inde fiyatın ödenmesi gerekir.
Fiyatı ödenmeyen personele çalışmaktan kaçınma hakkı tanınmıştır. Fiyatı ödenmeyen çalışan işyerine gelip mutat işlerini yapmama hakkına sahip. Ama fiyatın ödenmediği birinci gün çalışmayı bırakmanın makus niyetli bir davranış olacağı düşünülerek buna sınırlama getirilmiştir.
Personeller fakat 20 gün boyunca fiyatları ödenmezse, 20. günün sonunda çalışmaktan kaçınma hakkına sahiptir. Buradaki fiyatın içine hem temel fiyat hem de fiyat ekleri sayılan prim, ikramiye, yol ve yemek yardımı üzere yardımlar ile fazla çalışma fiyatları de dahil. Bunlardan rastgele birinin ödeme vaktinden itibaren 20 gün boyunca ödenmemesi halinde, çalışan çalışmaktan kaçınma hakkına sahip olacaktır.
Gününde ödenmeyen fiyata faiz talep edilebilir. Bu faiz, yasal faizden daha yüksek olan mevduata uygulanan en yüksek faiz oranıdır. Hatta bu fiyat toplu iş kontratından kaynaklanıyorsa, bu sefer daha da yüksek olan işletme kredilerine uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanacaktır. Ama bu faizlerin istenebilmesi için patronun temerrüde düşürülmesi gerekmektedir. Bunun için de fiyatın ödenmesi için patrona ihtar çekilmesi zaruridir.
TALEP GECİKMEMELİ…
Çalışanların en çok karıştırdıkları bahislerin başında ödenmeyen fiyatların en fazla ne kadar müddette talep edilebileceği gelmektedir. Fiyatlara ait zamanaşımı mühleti 5 yıl olarak belirlenmiştir. Fiyatın ödeme vaktinden itibaren 5 yıl içinde dava yahut öbür takip yollarıyla talep edilmeyen fiyat zamanaşımına uğrayacaktır.
Çalışanın o işyerinde çalışmaya devam etmesi sonucu etkilemeyecektir. Örneğin, 15 yıldır birebir işyerinde çalışan bir emekçi, 10 yıldır fazla çalışma yaptığını ancak bunların fiyatının ödenmediğini argüman ediyorsa, lakin dava açtığı tarihten evvelki 5 yıl içinde ödenmeyen bir fazla çalışma fiyatı varsa, onu talep edebilecektir.
Kıdeme hak kazandırır
Fiyatın ödenmemesi halinde çalışanların iş mukavelelerini derhal feshetme hakları vardır. Emekçi fiyatın ödenmemesi nedeniyle iş kontratını derhal feshederse kıdem tazminatına hak kazanır. Lakin fesih kendisi tarafından gerçekleştirildiği için bu durumda ihbar tazminatına hak kazanamayacaktır. Emekçinin fiyatının yalnızca ödenmemesi değil, geç ödenmesi de derhal fesih nedenidir. Patron fiyatı geç ödüyorsa, personel iş mukavelesini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatı talep edebilir.
Dörtte birinden fazla haczedilmez
İş Kanunu’na nazaran fiyatın lakin dörtte biri haczedilebilir. Burada kural olarak haczin ne için konulduğunun bir kıymeti bulunmaz. İster devletin bir alacağı olsun, ister çalışanın kredi kartı borcu olsun, isterse patronun gerecine verilen bir ziyan için olsun, fiyatının dörtte birinden fazlasına haciz uygulanamaz. Bunun tek istisnası, nafaka alacaklarıdır. Personelin nafaka ödeme mecburiliği varsa, nafaka alacaklısı olan şahıslar, bu kişinin fiyatına rastgele bir sınırlamaya tabi olmadan haciz uygulatabilirler.
Kesinti onaya tabi
Lakin kıdem tazminatı üzere tazminat niteliği taşıyan emekçi alacakları bu yasak kapsamında değildir. Kıdem yahut ihbar tazminatının tamamı haczedilebilir. Çalışma hayatı içinde personellerin birçok durumda patrona ziyan verebildikleri bilinen bir gerçek.
Fiyatın personelin tek geçim kaynağı olduğunu kabul eden yasa koyucu, emekçinin patrona verdiği ziyanlar için fiyatından kesinti yapılmasını da birtakım sınırlamalara tabi tutmuştur. Patron lakin personelin taammüden ziyan verdiği ve bu durumun mahkeme kararıyla sabit olduğu durumlarda, emekçinin fiyatından kesinti yapabilir. Bu oran da haciz üzere dörtte biri geçemez. Bu türlü bir mahkeme kararı yoksa, patron kesinti yapabilmek için çalışandan yazılı onay almak zorundadır. Patron onay vermeyen çalışana karşı icra takibi başlatmak zorunda kalacaktır.
Pekala raporlu müddetler fiyattan kesilir mi?
Çalışanların fiyatları ya yaptıkları işin ölçüsüne yahut müddetine nazaran ya da makul bir periyot temel alınarak belirlenir. Yapılan işin mühletine nazaran fiyat belirlenmesinde personel ayda 15 gün çalıştıysa 15 günlük fiyata hak kazanır. Makul periyot temel alındıysa personel fiilen yaptığı çalışma müddetinden bağımsız, her ay tıpkı fiyata hak kazanır. İlgili ay ister 28, ister 30, isterse de 31 gün çekmiş olsun çalışanın alacağı fiyat meblağı değişmez. Emekçi her ay yaptığı fiili çalışma mühleti dikkate alınmaksızın aylık fiyata hak kazanır.
Emekçinin fiili çalışmasına bakılmaksızın her ay tıpkı meblağda ödenen fiyata maktu fiyat denir. Rapor mühletine ilişkin fiyatın kesilmesi de bu iki fiyat tipi için farklılık göstermektedir. Birinci fiyat tipi açısından, fiyata hak kazanmak için çalışmak gerektiğinden raporlu olunan müddetin fiyatı de doğal olarak ödenmeyecektir. Ama maktu fiyat için durum biraz daha farklıdır. Maktu fiyatta patron raporlu olunan günler için çalışanın fiyatından kesinti yapamaz.
Çalışan nasıl farklı çeken aylar için birebir fiyatı almayı kabul ettiyse, patron de çalışanın birtakım aylarda hastalanmasına karşın birebir fiyatı almasını kabul etmiştir. Patron lakin ilerleyen aylarda çalışana SGK tarafından süreksiz işgöremezlik ödeneği ödendiyse, onun kendisine verilmesini talep edebilir. Yani, patron rapor alınan ayın fiyatından direkt kesinti yapma yoluna başvuramaz.
Milliyet
