İhsan Dindar – ihsan.dindar@milliyet.com.tr
Kent devletlerinin kıymetli bir realite olduğu Antikçağ dünyasında spor, sağlam bir beden ve münasebetiyle güçlü bir askerin yetiştirilmesinde hayati bir mevzuydu. Toplum devamlılığı ve kentin dışarıdan gelebilecek ataklara korunması için erkek çocuklar küçük yaşlardan itibaren makul bir sistem dahilinde eğitim sürecinden geçirilmekteydi.
Başlangıçta bu genç erkekler için bu üzere eğitimleri ve yer aldıkları yarışlar kentin agorasında gerçekleşirken sonrasında artan gereksinim ve ilgiyle kentlere gymnasion ve stadionlar inşa edilmeye başlandı.
Güreş, boks, disk fırlatma ve uzun atlama üzere direkt askeri eğitim gayesi taşıyan bu faaliyetler gymnasionlarda genç erkeklere öğretilmekteydi. İsmini Yunanistan’da ilahların yaşadığı dağ olduğuna inanılan Olimpia’da gerçekleşen ve dört yılda bir tekrarlanan olimpiyatlarda da bu spor kolları bulunmaktaydı.
Bugün yüklü olarak kullanılan gymnasium ve stadium sözleri aslında tarihî olarak Anadolu’da asırlarca söylenmiş hali olan gymnasion ve stadionun Romalılaşmış halidir.
Atina’dan Anadolu’ya bir mimari seyahat
Başta Ege ve Akdeniz olmak üzere Anadolu kentlerine inşa edilen bu gymnasion ve stadionlar kentlerin gelecekteki asker muhtaçlığının karşılanmasının çok ötesinde fonksiyonlar kazandı. Her biri günümüzde de hayranlık uyandıran birer mimari eser olan bu yapılar tıpkı vakitte atletizm faaliyetlerinin gelişmesi ve beraberinde farklı alanlarda eğitim imkânını sağlamıştır.
Denizin karşı yakasına yani Yunanistan kıyılarına da baktığımızda gibisi bir durum karşılaşıyoruz. Antikçağ’da Atina’da üç gymnasionun faaliyet gösterdiğini biliyoruz. Bunların isimleri Lykeion, Akademia ve Kynsarges. Bu okulların vakit içerisinde gençlerin ideoloji eğitimi aldığı değerli kurumlara dönüştü.
Bu devirde Atina’nın en büyük rakibi Sparta’da ise gymnasionların olmadığını görmekteyiz. Bunun nedeni ise Sparta’daki bütün erkek çocuklarının yedi yaşlarından itibaren ailelerinden alınıp birer asker olarak yetiştirilmesiydi.
Yunancada çıplak manasına gelen “gymnos” sözünden türeyen gymnasionlarda genç erkekler bedensel olarak savaşa hazır hale gelmek için yaptıkları antrenmanlarını çıplak bir biçimde gerçekleştirdikleri için bu yerler bu türlü isimlendirilmiştir.
Aristotales’in hocalık yaptığı Assos Gymnasionu
Hitiler ve Frigyalılar üzere Anadolu’nun kadim halklarında da tekrar savaş ve silah kullanma yeteneğini ön plana çıkarmak ve geliştirmek hedefiyle düzenlenen sportif faaliyetler bulunmaktaydı. Fakat bölgede Yunan kolonilerinin kurulması ve devamında da bilhassa milâttan evvel dördüncü yüzyıldan itibaren bölgede hakim olan Helenistik Çağ, Anadolu kentlerinde çok sayıda gymnasion ve stadionun inşa edildiği devir olma özelliği taşımakta.
Bu periyotta Anadolu’da inşa edilen gymnasionlar birebir vakitte kadim topraklardaki en değerli kentler olma özelliği de taşıyordu. Aristotales’in hocalık yaptığı Assos’taki gymnasionun yanı sıra Pergamon (Bergama), Priene (Gülbahçe) ve Miletos, bu devirde Anadolu coğrafyasında spor faaliyetlerinin düzenlendiği yerlere konut sahipliği yapıyordu.
Termessos Antik Kenti’nde günümüze ulaşan gymnasionlar ve stadion inşa edildiği coğrafya ve periyot de düşünülünce uyandırdığı hayranlık katlanarak artmaktadır. Anadolu’nun Roma hakimiyetine girdiği milâttan evvel 30 yılından itibaren de bölgede spor faaliyetleri ehemmiyetini sürdürdü.
Kent devleti kimliğini kaybedip devasa bir imparatorluğun kentlerine dönüşen bu yerleşimlerde spor faaliyetleri artık savunma gayeli değil de cümbüş ve ilahları hoşnut kılma emeliyle sürdürülmekteydi.
Efes’te, Roma devrinde inşa edilen gymnasion yanında bir hamamın da bulunması prestijiyle mimari açıdan da kıymetli bir değişimi beraberinde getirmiştir.
Nasıl ki Antikçağ’da olimpiyatlar tarihi belirlemede kullanılıyorsa spor yapılan stadionlar da uzaklık ölçü ünitesiydi. Elimizdeki bilgiler milâttan evvel sekizinci yüzyıldan itibaren birer spor faaliyeti olan olimpiyatların gerçekleştirildiğini göstermekte.
Askeri bir kimlik taşıyan ve içinde güreş, boks, disk atma, atlama üzere farklı branşlarının bulunduğu bu spor şenliklerinin en heyecanlı etkinliklerinden biri de koşulardı. Koşuların gerçekleştirildiği stadionlar, olimpiyatlar sırasında izleyicilerle dolup taşıyordu.
600 ayak yani yaklaşık olarak 200 metre uzunluğundaki bu stadionlar vakit içerisinde uzaklıkları tabir etmek için de kullanılmaktaydı. Örneğin bir yer 10 stadion uzaklıktaysa bu yaklaşık olarak iki kilometrelik bir uzaklık manasına gelmekteydi. Antikçağ’da Anadolu’daki yol tabelalarında asırlar boyunca stadion ibaresi bu maksatla da kullanıldı.
Milliyet
